कोशी अस्पतालको इनफर्टिलिटी’ क्लिनिकमा स्त्री तथा प्रसूति रोग विशेषज्ञ डा. अन्जु देव र डा. मधुमिता राभाले निःसन्तान दम्पत्तिको उपचार गर्दै आएका छन् । सोमबारदेखि औपचारिक रुपमा इनफर्टिलिटी क्लिनिक उद्घाटन भएपछि उनीहरुले सेवा आरम्भ गरेका हुन् । डा. अन्जुको दुई वर्षअघिको योजना अहिले आएर पूरा भएको छ । उनले निःसन्तान दम्पत्तिको उपचारको लागि दुई वर्ष अघि तालिम लिएर आएकी थिइन् ।
डा. मधुमिताले पनि केही समय अघि तालि लिएकी हुन् । उनीहरुले हप्ताको तीन दिन कोशीमा इनफर्टिलिटी सेवा दिने बताएका छन् । सेवा सुरु भएसँगै अस्पतालको स्त्री तथा प्रसूति विभागको प्रमुखसमेत रहेकी डा. अन्जुसँग अनिल श्रेष्ठले निःसन्तान दम्पत्तिको उपचार कसरी हुन्छ ? यस विषयमा केन्द्रीत रहेर गरिएको संक्षिप्त कुराकानीः
इनफर्टिलिटी क्लिनिक खोल्ने योजना कसरी बनाउनुभयो ?
कोशी अस्पतालमा आउने बिरामी विपन्न नागरिकहरु हुने गर्दछन् । त्यसमाथि पनि अस्पतालको गाइनो वार्डमा पनि यस्तै खालका बिरामीहरु आउँछन् । यहाँ आएकामध्ये १० प्रतिशत बढी दम्पत्ति सन्तान नभएको भन्दै आउने गरेका छन् । उनीहरुलाई हामी परामर्श मात्र दिन सक्ने गरेका थियौं । तर, कोशीमा उपचार हुँदैन थियो । उहाँहरुको समस्या सुनेपछि मैले दुई वर्षअघि इनफर्टिलिटीको टे«निङ पनि लिए । त्यसपछि कोशी अस्पतालमा निःसन्तानपनको उपचार गर्ने योजना पहिले देखिको थियो । अहिले आएर कोशी अस्पतालको मेसु डा. रुना झा म्यामको साथ सपोर्टले यो सेवा सुरु गर्न पाएका छौं ।
कोशी अस्पतालमा निःसन्तान दम्पत्ति कति पाउने गर्दछन् ?
अस्पतालको स्त्री तथा प्रसूति रोग विभागको गाइनो वार्डमा दैनिक ओपीडिमा ७० देखि ९० जनासम्म बिरामी आउने गरेका छन् । यहाँ आएकामध्ये १० देखि १५ जनासम्म बिरामी सन्तान नभएको भनेर आउने गरेका छन् । तर, कोशीमा निःसन्तान दम्पत्तिको लागि उपचार थिएन । त्यसपछि हामीले मेडिकल कलेजहरुमा पठाउने गरेका थियौँ । अब अन्य हस्पिटलमा रेफर गर्नुपर्ने बाध्यताको अन्त्य भएको छ । अब कोशी अस्पतालमा निःसन्तान दम्पत्तिको उपचार भरपर्दो गरेर उनीहरुको मुहारमा खुसी छर्ने प्रयत्न हामी गर्नेछौं । त्यसको लागि इनफर्टिलिटी क्लिनिक खुलेको छ । हप्ताको तीन दिन हामीले सेवा दिने तयारी गरेका छौं । यसमा कुन—कुन बार भन्ने विषयमा छलफल भइरहेको छ ।
निःसन्तान समस्या कस्तो अवस्थालाई भनिन्छ ?
कुनै पनि विवाहित दम्पत्तिले एक वर्षसम्म प्रयास गर्दा पनि सन्तान नबस्ने समस्यालाई निःसन्तानपन भनिन्छ । उमेर पुगेका महिलाले नियमित यौन सम्पर्क गर्दा पनि ६ महिनासम्म सन्तान नभए त्यसलाई पनि निःसन्तानपन भनिन्छ ।
निःसन्तानको समस्या के कारणले हुन्छ ?
निःसन्तानको समस्या महिला र पुरुष दुवैमा हुन्छ । महिलामा पाठेघरको मुखमा घाउँ हुने, मासु पलाएको, धेरै सेतो पानी बग्ने, विभिन्न संक्रमणका कारण निःसन्तानको समस्या हुन सक्छ । नली ब्लक भए, डिम्बाशयमा समस्या भएपनि निःसन्तानको समस्या हुन्छ । हर्मोनल गडबडी, अण्डा नबन्ने समस्याका कारण पनि हुन्छ । पाठेघरको राम्रोसँग विकास नभएको, जालो पलाएको, गर्भपतन गराएकोमा पाठेघर टाँसिनेजस्ता समस्याले पनि सन्तानमा अवरोध हुन्छ । पुरुष शुक्रकिटको मात्रामा कमी आउनु, गति राम्रो नहुनु, बनोट राम्रो नहुनु कारण हुन्छन् । बच्चामा हुने हाँडे रोगका कारण अण्डकोष सुकेर जाने भएकाले शुक्रकिट नबन्ने समस्या हुन्छ । जन्मजात नै अण्डकोष आफ्नो ठाउँमा नबसी पेटमा बस्दा पनि शुक्रकिटमा समस्या आउँछ ।
निःसन्तान दम्पत्तिको उपचार कसरी हुन्छ ?
अहिले विवाहित दम्पतिका लागि निःसन्तान एक मुख्य समस्या हो । अस्वस्थकर र निष्क्रिय जीवनशैलीले निःसन्तानको समस्या बढाउँदै लगेको छ । कुनै पनि विवाहित दम्पत्तिले एक वर्षसम्म सन्तानको प्रयास गरेको छ तर बच्चा बसिरहेको छैन भने त्यसलाई निःसन्तानको समस्या भनिन्छ । निःसन्तानको समस्या हुनुमा महिला र पुरुष दुवै जिम्मेवार हुन सक्छन् । समयमै समस्या पत्ता लगाएर उपचारमा जान सके निःसन्तानपनको समस्याबाट जोगिन सकिन्छ ।
सबै किसिमको निःसन्तानको उपचार नेपालमै सम्भव छ । हर्मोनको गडबडी, अण्डाको समस्या, पाठेघरको खराबीदेखि उनीहरुको समस्या अनुसार उपचार हुन्छ । शुक्रकिटको जाँचदेखि अण्डकोषको अल्ट्रासाउण्ड गर्ने सबै सेवा र उपचार छन् । कुनै बेला शुक्रकिट आउने नली ब्लक हुँदा पनि समस्या हुन्छ । ब्लक भएको उक्त नली शल्यक्रियामार्फत उपचार गर्न सकिन्छ ।
निःसन्तानको समस्या बढी कसलाई देखिन्छ ?
भविष्यमा केन्द्रित भई काममा निकै व्यस्त रहने महिलाहरुमा निःसन्तानपनको समस्या बढी देखिन्छ । ढिला उमेरमा विवाह गर्दा पनि निःसन्तानको समस्या देखिने गरेको छ । रक्सी चुरोटको अत्यधिक प्रयोग गर्ने, तनावपूर्ण वातावरणमा काम गर्ने र कडा व्यायाम गर्ने पुरुषमा पनि निःसन्तानको समस्या देखिन्छ । विदेशमा काम गर्न गएका पुरुषहरुमा शुक्रकिटको समस्या देखिने गरेको छ ।
निःसन्तानको समस्याबाट कसरी जोगिन सकिन्छ?
निःसन्तानको समस्याबाट जोगिन स्वस्थकर जीवनशैली अपनाउनु सबैभन्दा महत्वपूर्ण हुन्छ । खानपिनसँगै राति सुत्ने र बिहान उठ्ने समयको तालमेल मिलाउनु पर्छ । धेरै तनावपूर्ण वातावरणमा काम गर्नु हुँदैन । विवाहित महिलाले २५ वर्षदेखि सन्तानको योजना बनाउनु आवश्यक छ । अहिले अण्डा फ्रिजिङ्ग गरेर राख्ने प्रविधिको सुविधा पनि छ । यसले ढिला बच्चा जन्माउनेलाई सहज बनाउँछ । एक वर्षसम्म पनि सन्तान नभए तत्काल चिकित्सकसँग परामर्श गर्नुपर्छ ।
