काठमाडौं – हामीले अपनाउँदैं आएको खानपानको शैलीले हाम्रो स्वास्थ्य आफै कसरी कमजोर बनाइरहेका छौ भन्ने कुराको प्रतिनिधित्व काठमाडौं कपनका ३२ वर्षीया कुशल (नाम परिर्वतन)को जीवनमा आइपरेको घटनालाई हेर्दा पुग्छ । उनी ६ महिनाअघि हृद्धयघातको शिकार भएर गंगालाल हृद्धयरोग केन्द्रमा उपचार गराउन पुगे । समयमै अस्पताल पुगेको हुँदा एन्जीओग्राफी गरेर मुटुको भल्भ खोलियो । उनको ज्यान बच्यो ।
तर, उनले अब जीवनभर औषधि खानुको विकल्प छैन । त्यतिमात्र नभएर अब उनको जीवनशैली नै पूरै परिर्वतन गर्नुपर्नैछ । प्रत्येक तीन—तीन महिनामा चिकित्सकको सम्पर्कमा रहेर विभिन्न किसिमका जाँच गरिरहनुपर्ने अवस्थामा पुगेका छन् । यसरी युवा अवस्थामा नै हृद्धयघात हुनुको प्रमुख कारण भनेको २० वर्षको उमेरदेखि उनले नियमित गरेको सूर्तीसेवन हो । अन्य कुनै कारण थिएन ।
सूर्ती सेवनकै कारण पछिल्लो समयमा युवाहरुमा हृद्धयघातको जोखिम अत्याधिक बढ्दै गएको बरिष्ठ मुटुरोग विशेषज्ञ डा. भगवान कोइराला बताउँछन् । ‘चुरोटसँगै चाउचाउ, कुरकुरे, चिसो पेय पदार्थजस्ता अस्वस्थ्कर खानपानले युवा अवस्थामा नै दीर्घरोगी बनाइरहेको छ,’ डा. कोइराला भन्छन् , ‘खानपान त्यस्तो छ, तर शारीरिक अभ्यास जिरो भएपछि जिन्दगीभर औषधिको सहारामा बस्नुको विकल्प छैन ।’
खानपान मात्र नभएर हामिले अपनाएको जीवनशैली पनि आफ्नै स्वास्थ्यका लागि खतरा बन्दैं गएको छ । स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद्ले केही वर्षअघि गरेको सर्भेले नसर्ने रोगका रिक्स फ्याक्टर प्रमुख ६ वटा देखाएको छ । जसमध्ये सबैभन्दा उच्च जोखिममा चुरोट सेवन छ । त्यसपछि क्रमस मदिरापान, फलफूल तथा सागसब्जी कम खानु, शारीरिक अभ्यास नहुनु, मोटोपना र बंशाणुगत कारण मानेको छ । सर्भेले जुन कुरालाई नसर्ने रोगको प्रमुख जोखिम मानेको छ, नेपालीहरुको रुची भने त्यसैमा देखिन्छ । नेपालीहरु कसरी खानपानकै कारण आफैले मन्द विषजन्य खानेकुरालाई बढुवा दिदैछन् भन्ने कुरा त्यस्ता खानपिनमा बढ्दो खर्चले पनि पुष्टी हुन्छ ।
राष्ट्रिय तथ्यांक विभागले प्रत्येक वर्ष निकाल्ने हाउसहोल्ड सर्वे २०१६÷०१७ अनुसार सहरमा बस्ने एक जना व्यक्तिले एक वर्षमा मासुका लागि मात्र ६ हजार ६७ रुपैयाँ खर्च गर्छ भने गाउँको व्यक्तिले ५ हजार ३ सय १० रुपैयाँ खर्चन्छ । अझ स्वास्थ्यका हिसाबले सेवन नै गर्न नहुने रक्सी र चुरोटजन्य पदार्थको लागि पनि गाउँको एउटा व्यक्तिले ३ हजार ५ सय ५७ रुपैयाँ खर्च गर्छ भने सहरको एक व्यक्तिले ४ हजार ९ सय ५२ रुपैयाँ खर्च गर्ने गरेको छ ।
स्वास्थ्यको हिसाबले अति उपयोगी मानिने फलफूल सेवनमा भने नेपालीहरु लोभी भएको देखिन्छ । फलफूल सेवनमा गाउँको एक व्यक्तिले सरदर एक वर्षमा १ हजार २ सय १३ रुपैयाँ र सहरमा २ हजार १ सय ८३ खर्च गर्ने गरेको तथ्यांक विभागको सर्वेक्षणले देखाएको छ (हे तथ्यांक) । नेपाल स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषदले सन् २०१३ मा गरेको अध्ययनले पनि नेपालीहरु फलफूल र सागसब्जी अति न्युन सेवन गर्ने गरेको पाइएको छ । विश्व स्वास्थ्य संगठनले एक व्यक्तिले एक दिनमा कम्तिमा ४ सय ग्राम भन्दा बढी फलफूल र सागसव्जी सेवन गर्नुपर्ने उल्लेख गरेको छ । तर, सो अध्ययनले त्यती सेवन नगर्ने ९८.१ प्रतिशत नेपाली रहेकोे परिषद्का पूर्व सदस्यसचिव डा. खेम कार्की बताउँछन् । तर, सेवन गर्न नहुने रक्सी, चुरोट, नुनजस्ता वस्तु भने अत्याधिकले सेवन गर्ने गरेको पाइएको छ । सो अध्ययनले १९ प्रतिशत नेपालीले चुरोट सेवन गर्ने गरेको, १७ प्रतिशतले नियमित मध्यपान गर्ने गरेको र २१ प्रतिशतले चाहिने भन्दा धेरै बढी नुन सेवन गर्ने गरेका छन् ।
प्रत्येक वर्ष मुटुरोग लागेर स्वास्थ्य मन्त्रालयबाट उपचार खर्च लिनेको संख्या स्रोतः स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयल
मुटुरोगीका लागि साढे एक करोड बढी
सरकारले स्वास्थ्य मन्त्रालयमार्फत गंगालाल हृद्धयरोग केन्द्र, मनोमोहन कार्डियो थेरासीस भास्कुलर तथा ट्रास्प्लान्ट सेन्टर र कडा रोगमध्ये मुटुरोग भएकाहरुका लागि आर्थिक वर्ष २०७४÷०७५मा मात्रै १ अर्ब ४४ करोड ७४ लाख रुपैयाँ सिधै उपलब्ध गराएको छ । जसमा गंगालाल हृद्धयरोग केन्द्रमा ६६ करोड तथा मनमोहन कार्डियो थेरासीस भास्कुलर तथा ट्रान्स्प्लान्ट सेन्टरमा ३६ करोड र कडा रोगको उपचारका लागि प्रत्येक विरामीलाई एक लाखका दरले मुटु रोगीलाई ४२ करोड ७६ लाख उपलब्ध गराएको छ ।
मुटु रोगका लागि नै भनेर सिधै गएको खर्च यो भएतापनि अन्य अस्पतालमा जाने खर्चमा पनि यी रोगको उपचार पर्ने गरेको छ । गंगालाल, मनमोहनमा गएको रकम र नसर्ने रोगमा मुटु रोगीलाई उपलब्ध गराएको खर्च मात्र सिधा देखिने स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका योजना अनुगमन महाशाखाका उपसचिव लिलाराज पौडेल बताउँछन् । ‘सिधै मुटु रोग प्रयोजनसँग सम्बन्धित भएको हिसाब मात्र देखाउँन सकिन्छ,’ उनले भन,े ‘अन्य अस्पतालमा पनि मुटु रोगको उपचार हुन्छ तर त्यहाको छुट्टै हिसाव आउदैन् ।’
