जुम्ला—तिला गाउँपालिकाको दुर्गम भेगमा पर्ने जुम्लाकोट, राँसा मालापानी, ढिपु, घोडेमहादेव, पोख्री, रिपी, सुडी गाउँ पर्दछन् । संघीयतापछि यिनै क्षेत्रमा सडक काटिएपनि सवारी साधन सञ्चालन छैन ।
सडकको ट्रयाक मात्रै खोलिएका छन् । यिनै दुर्गम क्षेत्रका बिरामीलाई उपचारका लागि सदरमुकाम खलंगाको अस्पतालमा लैजान पनि सहज छैन । दुर्गम भेगमा भएका स्वास्थ्य संस्थामा पर्याप्त औषधी नहुँदा उपचारबाट बञ्चित हुने गरेका छन् ।
साउन भदौँको बर्खा सिजनमा पानी धमिलो हुने र त्यही पानी मानिसले खाने भएका करण स्वास्थ्य संस्थामा झाडा पखालाका बिरामी बढी आउँछन् । तर दुर्गमका स्वास्थ्य संस्थामा जीवनजलसमेतको अभाव छ ।
तिला गाउँपालिका–८ जुम्लाकोटस्थित स्वास्थ्य चौकीमा एक सातादेखि जीवनजल अभाव रहेको जनाएको छ । स्वास्थ्य चौकी इन्चार्ज विराजु जिसीका अनुसार यतिबेला झाँडापखालाको सिजन हो तर स्वास्थ्य संस्थामा जीवनजलसहित बच्चाको झोल, सिटामोलसमेत अभाव छ ।
साउन महिनामा मात्रै ३१५ जना बिरामीले स्वास्थ्य सेवा लिएका छन् । दैनिक २५/३० जना बिरामी स्वास्थ्य संस्थामा सेवा लिन आउने गरेको इन्चार्ज जिसीले बताए । यो स्वास्थ्य संस्थामा प्रसुति गृह पनि छ । प्रसुति गृह भएका कारण २४ सै घण्टा पानी, बिजुलीको आवश्यक पर्दछ ।
‘गत वर्ष यिनै समस्या समाधान गर्नका लागि सोलार प्रणाली जडान, खानेपानीको धारा जडान र घेरबारका लागि ४ लाख बजेट विनियोजन भएको थियो,’ जिसीले भने, ‘यहाँका स्थानीयले उपभोक्ता समितिमार्फत काम गर्ने तयारी गरेका थिए । तर, सोलार प्रणालीजस्ता सामग्री उपभोक्तामार्फत खरिद गर्न नमिल्ने भएपछि ४ लाख रकम फ्रिज गयो ।’
यस्तै, सोही गाउँपालिका–९ राँसामालापानीस्थित स्वास्थ्य चौकीमा पनि जीवनजललगायत अत्यआवश्यक औषधी अभाव रहेको छ । स्वास्थ्य चौकी इन्चार्ज हर्क रावतका अनुसार जनस्वास्थ्य कार्यालयबाट आएको औषधी स्वास्थ्य संस्थामा पुग्ने गरेको छ । गाउँपालिकाले तीन महिनादेखि औषधी स्वास्थ्य संस्थामा पठाएको छ । ‘औषधी अपर्याप्त नै हुन्छ । बिरामी आउँछन् तर स्वास्थ्य संस्थामा औषधी हुँदैन्,’ उनले भने, ‘बिरामी दैनिक स्वास्थ्य संस्थामा १५/२० जना आउने गर्दछन् ।’
तत्कालीन तिला गाउँपालिका स्वास्थ्य शाखा संयोजक गणेश शाहीले संयोजकको जिम्मेवारी सम्हाल्न नसकिने भएको भन्दै १८ असारमा निवेदन दिएका छन् । उनले भने, ‘अब जागिर अवधि ६ महिना मात्रै बाँकी रहेको र उमेरका कारणले पनि धेरै काम गर्न नसकिने भएकोले संयोजकको जिम्मेवारी नलिन निवेदन दिएको हुँ ।’
गाउँपालिकाको स्वास्थ्य शाखा स्टोरमा जीवनजलसहित अन्य औषधी पर्याप्त छ । उनले भने, ‘स्वास्थ्य चौकीले नलिएर अभाव भएको होला । ५ भदौंसम्म कर्मचारीको नियमित बैठक हुन्छ । त्यतिबेला कहाँ—कहाँ अभाव छ । अभाव भएको ठाउँमा पठाउने छौं ।’
शाहीले काम गर्ने नगर्ने भनेर निवेदन दिएपछि गाउँपालिकाको स्वास्थ्य शाखा नेतृत्वविहिन जस्तो भएको छ । यसले गर्दा स्वास्थ्यकर्मी खटनपटनदेखि स्वास्थ्य संस्थामा औषधी व्यवस्थापनसम्म असर परेको देखिन्छ ।
तिला गाउँपालिका उपाध्यक्ष गोरीकला बुढाका अनुसार एक हप्ता अघिमात्रै पालिकामा रहेको औषधप्को स्टोर अनुगमन गरिएको थियो । ‘स्टोरमा औषधी पर्याप्त छ । भर्खर मात्रै १२ लाख बराबरको औषधी स्टोरमा पुगेको छ,’ बुढाले भनिन्, ‘स्टोरमा भएको औषधी स्वास्थ्य चौकीमा नपुगेको होला । तत्काल औषधी स्वास्थ्य संस्थामा पठाउने व्यवस्था गर्छौ ।’
