पुड्कोपना, ख्याउटेपना, कम तौल मोटोपना र रक्तअल्पता जस्ता कुपोषणबाट बालबालिका ग्रसित भइरहेका छन् । शरीरलाई आवश्यक खाना र पोषक तत्वको कमीले बालबालिकाको शरीर कमजोर हुन्छ । यसका कारण बच्चा दुब्लो पातलो हुनुका साथै उनीहरूलाई रोगले चाँडै समात्न सक्छ ।
कतिपय बच्चामा विभिन्न रोगको संक्रमणका कारण कुपोषण हुन्छ । बालबालिकाको नियमित स्वास्थ्य परीक्षण नगराउँदा र सरसफाइमा ध्यान नदिँदा उनीहरू कुपोषित हुन्छन् । खासगरी, विकटक्षेत्र तथा स्वास्थ्य सम्बन्धी कम चेतना भएका ग्रामीण भेगका बालबालिका रोग तथा संक्रमणबाट बढी प्रभावित भएको पाइन्छ ।
नेपाल जनसांख्यिक तथा स्वास्थ्य सर्वेक्षण २०१६ अनुसार कर्णालीमा ४८ दशमलव चार प्रतिशत ५ बर्ष मुनिका बालबालिकामा रक्तअल्पता हुने गरेको छ । भने नेपाल मल्टिपल सूचक क्लस्टर (एनएमआईसीएस) २०१९ को सर्वेक्षण अनुसार कर्णालीका ३७ दशमलव चार प्रतिशत बालबालिकामा रक्तअल्पता हुने गरेको पाइएको छ ।
बालबालिकामा तथा महिलामा हुने रक्तअल्पता विगतका तुलनामा क्रमश घट्दै गएको भएपनि कर्णालीको वर्तमान अवस्था चिन्ताजनक नै रहेको छ । यसैसन्दर्भमा कर्णाली प्रदेश अस्पताल सुर्खेतका बालरोग विषशेज्ञ डा नवराज केसीका अनुसार बालबालिकामा रक्तअल्पता हुनुको कारण र निराकरणको उपाय सुझाएका छन् ।
डा. केसी भन्छन्, ‘रक्तअल्पता भन्नाले शरिरमा रगतको मात्रा शरिरलाई नियमित कामहरु गर्नको लागि चाहिने जति भन्दा कम हुनु हो । बालबालिकाहरुको ठुलो मान्छे जस्तो केवल शरिर चल्ने मात्र नभएर विकास पनि भइरहेको हुन्छ । विकास भन्नाले शाररिक विकास, मानसिक विकास, भावनात्मक विकास, सामाजिक विकास, व्यबहारीक विकास, नैतिक बिकास लगाएत धेरै प्रकारका विकासलाई बुज्नुपर्ने हुन्छ ।’
उनका अनुसार जब शरिरमा रगतको मात्रा कम हुन जान्छ । शरिरले चाहेजति गुल्कोज, अक्सिजन, एक ठाउँबाट अर्को ठाउँ पु¥याउन सक्दैन । त्यसैले दिमाग, मुटु जस्ता अंगहरुको राम्रो विकास हुन सक्दैन । जसले गर्दा भावनात्मक रुपमा बालबालिका बढी त्रसित हुने, पढाएको कुरा राम्रोसँग नबुज्ने, तौल, उचाईको राम्रो बिकास हुन नसक्ने, उचित व्यायाम गर्न नसक्ने, रिसालु हुने, भनेको नमान्ने जस्ता दीर्घकालीन असर रक्तअल्पताले पार्दछ । त्यसैले बालकालिकालाई रक्तअल्पता छ वा छैन भनेर नियमित रुपमा वाल रोग विषशेज्ञसंग परामर्श गरिराख्न जरुरी हुन्छ ।
रक्तअल्पताका कारणहरु
डा. केसीका अनुसार रक्तअल्पताका कारणहरु धेरै हुन्छन् । पहिलो कारण शरिरको कुनै अंगबाट रगत अलि अलि गरेर बग्नु । सबैभन्दा महत्वपूर्ण कारण बालबालिकाको पेटमा हुने जुकाले गर्दा रक्त अल्पता हुन्छ । जुकाले आन्द्रामा अड्किएर बच्चाको शरिरको रगत चुसिरहन्छ । त्यसले गर्दा बच्चाको शरिरमा रगतको मात्रा कम हुन जान्छ ।
दोस्रो कारण बच्चाको शरीरले आफै रगत बनाउन नसक्नु हो । प्रत्यक बनेको रगतको जुन सेल अथवा कोशिका हुन्छ त्यो एक सय २० दिनमा मर्छ र नयाँ रगत बन्छ । तर अन्य कारण शरिरले चाहिने मात्रामा रगत उत्पादन गर्न सकेन भने रक्तअल्पता हुन्छ ।
यो खानामा आइरनको कमीले गर्दा हुन्छ । त्यस्तै, अन्य रोगहरु पनि रक्त अल्पताको समस्या निम्त्याउछ । हड्डिको बोनम्यारोमा रगतको मात्रा बन्न सकेन भने पनि समस्या हुन्छ । यस्ता ब्यतिहरुलाई जिवन भर रगत चढाउनु पर्ने हुन्छ अथवा बोनम्यारो प्रत्यारोपण गर्नुपर्ने हुन्छ ।
आमाको खानपनि राम्रो छैन । रगतको मात्रा कम छ । आइरनको कमि छ र बाहिरबाट आइरन दिइएन भने रगतको मात्रा कम हुन जान्छ । त्यस्तै हुर्कदै गरेका बालबालिकाले गाढा हरियो रङको तरकारी, गेडागुडि, माछामासु, कलेजो नखादा आइरनको कमि हुन्छ र रक्तअल्पता हुन जान्छ।
अर्को रगतको कोशिकाको आकार गलत बन्ने र गलत बनेकै कारणले कोशिका चाडै मर्ने भएको हुँदा रगतको मात्रा कम हुने हुन्छ । यसका साथै सिक्कल सेल एनिमिया भन्ने रोगले रगतको मात्रा कम गराउँछ । यो रोग चौधरी समुदायमा बढि देखिन्छ । यसको लक्षण थकित हुने, जोर्निहरु दुख्ने हुन्छ । यस्तो लक्षण देखिए सिक्कल सेलको जाँच गर्न अनिवार्य हुन्छ ।
रक्तअल्पताबाट कसरी बच्ने ?
- रक्तअल्पताबाट बच्न खानपिनमा ध्यान दिने ।
- हरिया सागसब्जी, गेडागुडी, माछामासु प्रयाप्त मात्रामा खाने र खुवाउने ।
- जुकाको औषधी नियमित खुवाउने ।
- बच्चा थकित भइरहेको छ । राम्रोसँग खाना खादैन, सानो सानो कुरामा झिझिन्छ, रिसाउछ, खेल्न नरुचाउने, चाडै थाक्ने जस्ता लक्षण देखिए बालरोग विषशेज्ञलाई देखाई कारण पत्ता लगाउने र सहि उपचार गर्ने ।
