विगत लामो समयदेखि स्वास्थ्य अभियन्ताका रूपमा काम गरिरहेका यौन तथा छाला रोग विषेशज्ञ डा. विक्रम ज्ञवाली पछिल्लो समय कुष्ठ रोग प्रभावितको खोजी अभियानमा छन् । तराईका विभिन्न १८ जिल्लामा कुष्ठ रोगको अवस्था के–कस्तो छ भन्ने विषयमा उनले खोज गरिरहेका छन् । उनले छालाका बिरामीहरूलाई सामूहिक शिविर सञ्चालन गरेर उपचार गर्दै आएका छन् । देवदह मेडिकल कलेजका डाइरेक्टर समेत रहेका डा. ज्ञवालीसँग छाला, कुष्ठरोग तथा यौन रोगको अवस्था तथा समसामयिक स्वास्थ्य विषयमा हेल्थ आवाजका लागि गरिएको कुराकानीको अंश
तराईमा छाला रोगीको अवस्था कस्तो छ ?
यस क्षेत्रमा छालाका रोगीको अवस्था अत्यन्तै नाजुक छ । चिसो र गर्मी ठाउँमा फरक–फरक तरिकाले छालाका रोग देखा पर्छन । मौसमअनुसार छालाका समस्या देखिने हुनाले पनि रोगी अवस्था नाजुक छ । अझै पनि छाला रोग विशेषज्ञकोमा परीक्षण गर्न जानुपर्छ भन्ने चेतनाको कमी छ । रोग विकराल भएपछि मात्रै बिरामी छाला रोग विषेशज्ञ कहाँ आउँछन्, जसका कारण रोगीको अवस्था नाजुक भैसकेको हुन्छ । तराई क्षेत्रमा छालाको रोगबाट प्रभावितको अवस्था दर्दनाक छ । उनीहरू न खुलेर भन्न सक्छन् न उपचार गर्न आउँछन् । छाला बाहिरी अंग भएकाले पनि महत्वमा नपर्ने मनोवृत्ति छ त्यसले गर्दा पनि छाला रोगबाट प्रभावितहरु चरम पीडामा छन् ।
तराई क्षेत्रमा बढी छाला रोगबाट प्रभावित रहेको भन्नुभयो, कारणहरू के रहेछन् ?
तराईको दक्षिणी क्षेत्रमा अझै पनि शिक्षा र जनचेतनाको अभाव छ । राज्यस्तरबाट पनि ती क्षेत्रमा जनचेतनामूलक कार्यक्रम प्रभावकारी रूपमा संचालन गरेको पाइदैन् । यद्यपी छिटफुट कार्यक्रम भने नभएका होइन् । तर, ती कार्यक्रम अझ बढी पीडित केन्द्रित गर्नुपर्छ भन्ने हो । छाला रोग समयअनुसार देखा पर्ने र शारीरिक सरसफाईसँग सम्बन्धित छ । यस क्षेत्रमा सरसफाईको कमी पनि एउटा कारण हो । अर्को महत्वपूर्ण कुरा रोगलाई लुकाउने, घरेलु औषधि लगाउने र स्टोरेटयुक्त औषधिहरूको प्रयोगले पनि समस्या बढ्दै गएको छ । समाजमा अझै पनि छाला रोगबाट प्रभावितलाई हेर्ने दृष्टिकोण नकारात्मक छ । रोग लुकाउँदा समस्या झन बढ्ने हुन्छ । छालाको रोगलाई त्यति महत्व समेत नदिने प्रचलनले पनि समस्या थपेको छ ।
छाला रोगबाट प्रभावित खुलेर उपचारमा संलग्न हुँदैनन् भनिन्छ ,वास्तविक अवस्था कस्तो छ ?
समाजमा अझै पनि भेद्भाव गर्ने प्रवृत्ति छ । हामी आफै विचार गरौं, कोही कसैलाई घाउ खटिरा आएको रहेछ भने छुन समेत घिन मान्छौं । यसको प्रभाव बिरामीमा देखिन्छ । किशोरीहरू सामान्य डन्डीफोरका कारण डिप्रेसनमा जाने खतरा हुन्छ । देख्दा सानो लाग्ने तर परिणाम विकराल ल्याउने प्रकृतिका छाला रोगहरू हुन्छन् । यसैमा जोडौं सेतो दुबी । यो नसर्ने रोग हो । तर हाम्रो सेतो दुबी भएको ब्यक्तिलाई गर्ने व्यवहार फरक हुन्छ । यसरी समाजले हेर्ने दष्टिकोणका कारण पनि खुलेर उपचार गर्न नआउने अवस्था छ । छाला रोगलाई ‘नेग्लिजेवल डिजिज’ अर्थात उपेक्षा गरिएको रोगका रूपमा पनि लिने गरिन्छ । यसका कारण पनि रोगबाट प्रभावितले उपेक्षा नै गर्ने गरेको पाइन्छ । बिरामीहरू आफ्नो क्षेत्रमा उपचार गर्न हिचकिचाउने गर्दछन् । जस्तो म कार्यरत देवदह मेडिकल कलेजमा चितवन, कपिलवस्तु जिल्लाका कुष्टरोग प्रभावितहरू उपचारका लागि आउनुहुन्छ । यसले पनि समाजको अवस्थाको चित्रण गर्दछ ।
१८ जिल्लामा यहाँले ‘मास क्याम्प’ सञ्चालन गर्नुभयो । त्यस प्रकारका शिविरमा कस्ता–कस्ता छाला रोगबाट प्रभावितहरूको सहभागी भएको पाउनुभयो ?
म कुष्ठरोग सचेतनाको एउटा अभियानकर्ता पनि भएको हुनाले म सधै कुष्ठरोगका बिरामी नै खोजी गर्ने प्रमुख विषय हो । तर, ती बिरामीको खोजी हाम्रो उद्देश्य भएपनि हामी छालाका विभिन्न रोगहरूबाट प्रभावितलाई शिविरमा सामेल गराउथ्यौं । शिविरहरूमा धेरैको उपचार गरियो । ती शिविरहरूमा प्रायः दाद, लुतो, चायाँ, छालाको एलर्जी, कुष्ठरोग प्रभावितलगायतका बिरामीहरू आउँथे । रोगबाट प्रभावितहरू भने रोग धेरै पुरानो भएपछि मात्र विषेशज्ञसँग आउने गरेका हुन्छन् । छालाको रोगलाई हावा, पानी, घाम, धुलो आदिले असर गरिरहेको हुन्छ । कतिपय छालाका रोगहरू सरूवाको उच्च जोखिमयुक्त हुन्छन् । ती रोगहरूका बारेमा जनचेतनाको कमी, सरसफाईको समस्या, औषधिमा लगानी गर्न सक्ने अवस्थाको पनि समस्या देखियो ।
प्रदेशमा कुष्ठरोगको अवस्था कस्तो छ ? कुष्ठरोग प्रतिको परम्परागत मान्यतामा केही फरक रहेछ ?
हजुर, म लामो समयदेखि नै छाला रोग विषेशज्ञका रूपमा रोगबाट प्रभावितहरूको उपचारमा संलग्न रहेको हुनाले मलाई त्यो अवसर प्राप्त भएको हो । अभियान कै क्रममा मैले दुई सय बढी स्वास्थ्य शिविरहरू सञ्चालन गरिसकेको छु । ती शिविरहरूमा छालाका रोगबाट प्रभावितहरू सहभागी हुन्छन् र ती रोगबाट प्रभावितहरुमध्ये कसैलाई कुष्ठरोग त छैन् भन्ने विषयमा हामी खोजी गरिहेका हुन्छौं । यसरी हेर्दा अझै पनि प्रदेशमा छिटफुट मात्रामा कुष्ठरोगबाट प्रभावितहरू भेटिएका छन् । कुष्ठरोग बाट प्रभावितहरूलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा केही न केही परिवर्तन त आएको छ । तर जति खुल्ने वातावरण बन्नु पर्ने हो त्यो भने हुन सकेको छैन् । ग्रामीण क्षेत्रमा अझै पनि रोगलाई हेर्ने दृष्टिकोण नकारात्मक छ । ती सोंचहरूलाई परिवर्तन गर्न गाउँ–गाउँमा जागरण अभियान सञ्चालन गर्नुपर्ने महसुस गरेको छु । रोग, रोगबाट र जनतालाई छाला रोगका बारेमा जागरण पैदा गर्न सके पनि ठूलो योगदान हुन्छ ।
स्वास्थ्य संंस्थाले छाला रोगबाट प्रभवितको सुविधामा कत्तिको महत्व दिएका छन् ?
अस्पतालले जुनसुकै रोगबाट प्रभावितलाई सुविधा होस् भन्ने चाहना राख्छन् । तर कतिपय अवस्थामा त्यो सम्भव नहुन सक्छ । त्यसैले अब अस्पताल पनि स्पेसिफिक हुनु अवश्यक छ । एउटा अस्पताल कुनै रोग विषेशका लागि सुविधा सम्पन्न होस् । बुटवलमा सञ्चालनमा रहेको लुम्बिनी स्कीन एन्ड लेजरको कन्सेप्ट पनि त्यतैबाट आएको हो । यसलाई पनि ठूलो अस्पतालका रूपमा विकास गर्नुपर्छ भन्ने हो । म देवदह मेडिकल कलेजमा आएको झन्डै दुई वर्ष भयो । त्यहाँ दैनिक २५/३० जना बिरामी हेर्ने गर्दछु । अस्पतालहरूले आफ्नो क्षमताअनुसारको सुविधा दिएकै छन् ।
अन्त्यमा केही भन्न चाहनुहुन्छ ?
बिरामीले के औषधि खाइरहेको छु, मलाई के भएको हो, भन्ने कुरा जान्ने अधिकार छ । कुन डाक्टरलाई देखाइरहेको छु भन्ने विषयमा सचेत हुनुपर्छ । रोगलाई पालेर नबसौं । प्रविधिको विकाससँगै सबै कुरा सम्भव जस्तै भएको छ । छालाको रोग लाग्यो भन्दैमा चिन्ता गर्नु पर्ने केही छैन् । उपचारमा संलग्न भए हुन्छ ।
