गण्डकी प्रदेशको नयाँ जिल्ला नवलपरासी सुस्तापूर्व घोषणापछि सामुदायिक अस्पताललाई १५ शैय्या स्वीकृत मध्यबिन्दु जिल्ला अस्पताल घोषणा गरियो । सिमित स्रोत साधन र भौतिक संरचना भएको अस्पताललाई जिल्ला अस्पताल घोषणा गरिएपछि अस्पताल विकास समितिमार्फत अस्पतालले ७२ शैयाको सेवा दिएको छ । सामुदायिकको तुलनामा ४ गुणा हाराहारीमा सेवाग्राही बढेका छन् । क्षमता विस्तारको प्रयासमा रहेको मध्यविन्दु अस्पतालको वर्तमान अवस्था, भावि योजना, सेवाग्राहीका गुनासा र सेवा प्रवाहको अवस्थाबारे अस्पतालका मेसु डा. जितेन्द्र कँडेलसँग सुनील सापकोटाले गरेको कुराकानी :
सामुदायिक अस्पताललाई मध्यबिन्दु जिल्ला अस्पतालमा स्तरोन्नतिपछि जनशक्ति र भौतिक पूर्वाधारको अवस्था के कस्तो छ ?
मध्यबिन्दु अस्पताल १५ शैय्या स्वीकृत भएपनि अस्पतालले ७२ शैय्याको सेवा दिइरहेको छ । स्वीकृत दरबन्दी ३ जनाको हो, एक जना नवौं तह र २ जना आठौं तह, जसमध्ये आठौंको म एक जना कार्यरत छु । आठौ तहका एक जना डाक्टर अध्ययन बिदामा हुनुहुन्छ भने नवौं तह रिक्त छ । समितितर्फबाट ३ जना कन्सल्ट्यान्ट हुनुहुन्छ । छात्रवृत्ति करारको ३ जना कन्सल्ट्यान्ट, मेडिकल अफिसर ८ जना हुनुहुन्छ । नर्सिङ स्टाफ र अनमीसमेत २७ जना कार्यरत हुनुहुन्छ । प्रशासनतर्फ १ जना सुब्बा र १ जना खरिदनरको स्वीकृत दरबन्दी हो । सुब्बाको पद रिक्त छ, लेखाको दरबन्दी हामीसँग छैन ।
जनशक्ति र पूर्वाधारको अभावबीच गुणस्तरीय सेवा दिन प्रयासरत छौं । अहिले अस्पताल आउने सेवाग्राहीलाई सुरक्षित तवरले सेवा दिन पूर्वाधारकै अभाव छ । सामुदायिक हुँदाको एक सानो भवनबाहेक सबै टिनका टहरामा सेवा सञ्चालन गरिरहेका छौं । सामुदायिक अस्पताल हुँदा नै निर्माण थालिएको भवन पूरा हुन सकेको छैन । अस्थिपञ्जर मात्रै खडा छ । सम्पन्न गर्न ठूलो रकम आवश्यक हुन्छ, यसपालि प्रदेशबाट केही रकम आएको छ ।
कस्ता बिरामी आउने गरेका छन् ?
धेरैजसो सिजनल बिरामी आउनुहुन्छ । सुगर, प्रेसर, दमलगायतका दीर्घरोगका बिरामी पनि आउने गर्नुहुन्छ । हामी कहाँ कृत्रिम हातखुट्टा बनाउने विशेष सेवा भएकाले त्यस सम्बन्धी समस्या भएका व्यक्तिहरु पनि आउने गर्नुहुन्छ । निःशुल्क डायलाइसिस गर्ने बिरामी आउनुहुन्छ । ५ शैय्यामा १५ जनाले अहिले सेवा पाइरहनुभएको छ । स्वास्थ्य बिमा कार्यक्रम पनि सञ्चालित छ, यसले पनि सेवाग्राहीलाई राहत नै भएको छ ।
सेवाग्राहीलाई छिटो—छरितो सेवा दिन सक्नुभएको छ ?
अस्पतालमा दैनिक साढे ३ सयदेखि साढे ४ सय हाराहारीमा सेवाग्राही आउने गर्नुहुन्छ । जनशक्तिको अभाव छ, जनशक्तिसँगै पूर्वाधार नै ठूलो चुनौती बनेको छ । एउटा सामुदायिक अस्पताल नै जिल्ला अस्पताल घोषणा भयो, भौतिक पूर्वाधार थपिएन । सामुदायिक हुँदाको अवस्थाकै टहरामा चलाइरहेका छौं । सामुदायिक हुँदा सेवाग्राही धेरै थिएनन्, सय, डेढ सय जनालाई सेवा दिने गरी बनाइएको भवन अहिले चार/पाँच सय जनासम्मलाई सेवा दिँदा बिरामी राखेर सेवा दिने ठाउँकै पनि अभाव भएको छ । जनशक्ति अभाव छ । सेवाग्राहीको अनुपातमा क्वालिटी केयर दिन अहिले भएको जनशक्तिको २/३ गुणा बढी चाहिन्छ । निर्माणाधीन भवन पूरा गर्न सके धेरै गुनासा कम हुने विश्वास लिएका छौंं ।
मध्यविन्दुमा तपाईं मेसु भएपछि अस्पतालको सेवा प्रवाहमा सुधार गर्न के कस्ता पहलकदमी लिनुभयो ?
नयाँ पूर्वाधार बनाउन नसकेपनि खाली प्रयोगविहीन ठाउँलाई सकेसम्म उपयोगमा ल्याउने प्रयास गरेका छौं । ५० शैय्याको सुविधा दिन चाहिने ४ वटा भिन्ना—भिन्नै वार्ड म्यानेज गर्न सक्यौं । ५ वटा छुट्टाछुट्टै ओपीडी चाहिन्छ, त्यो हामीले म्यानेज गर्न सक्यौं । अघिल्लो वर्ष ४९ हजारले अस्पतालबाट सेवा लिएकोमा यस वर्ष लगभग ९० हजारलाई सेवा दिन सक्यौं ।
अघिल्लो वर्ष ३५० जनाले प्रसुति सेवा लिएकोमा यस वर्ष ५०५ जनालाई सेवा दिन सक्यौं जसमध्ये ५२ वटा सिजरियन गर्न सक्यौं । अघिल्लो वर्ष १४ सय जना भर्ना गरी सेवा दिन सकेका थियो भने यो वर्ष २६ सय जनालाई भर्ना गरी सेवा गर्न सक्यौं । साँघुरो ठाउँमा खुम्चिएको ल्याबलाई नयाँ ठाउँमा सारेर सजिलो सेवा दिन सक्ने बनायौं । पेडियाट्रिक वार्ड ताला लागेर बसेको थियो । बच्चाको अलग्गै वार्ड सञ्चालन ग¥यौं । डायलाइसिस सेवा सुरु ग¥यौं । इमर्जेन्सी र फार्मेसीलाई थप सेवा दिन सक्ने बनाएका छौं । २ वटा अप्रेसन थिएटर बनाएका छौं । अर्थाेको ओटी पनि सञ्चालनको तर्खरमा छौं ।
स्थानीय तह र प्रदेशसँग के कसरी समन्वय गर्नुभएको छ ?
धेरै ठाउँमा काम गरियो, कति ठाउँमा समितिकै मान्छे कलर समात्न पनि आए । अहिलेको अवस्थामा व्यवस्थापन समिति सपोर्टिङमै छ । अस्पताल संस्थागत रुपमा लागिरहँदा समितिले स्थानीय तहहरुसँग समन्वय गर्ने, सहयोग जुटाउने काम गरिरहेकै छ । प्रदेश सरकारले आफ्नो सिमितता भित्र रहेर दिनुपर्ने सुविधामा धेरै रिजर्भेसन राखेजस्तो लाग्दैन् । चालु बजेटमा माग गरेका धेरै कुरा सम्बोधन छ । राम्रो सपोर्ट छ । अस्पताल आउने सेवाग्राहीलाई समेत हामीले अस्पतालका समस्या जनप्रतिनिधिसम्म पु¥याउने ‘दूत’ का रुपमा लिएका छौं । अस्पतालको क्षमता बढ्दा सेवाग्राहीले पाउने सेवासुविधा बढ्ने र गुणस्तरीय सेवा पाउने कुरा प्रष्ट पार्दै अस्पतालको क्षमता विस्तारमा सेवाग्राहीको भूमिका पनि खोजेका छौं ।
सेवाग्राहीबाट गुनासा सुन्ने र समस्या समाधान गर्ने प्रबन्ध कसरी मिलाउनुभएको छ ?
सेवाग्राहीले गुनासो पेटिका राखेका छौं । त्यसबाट आउने गुनासा सम्बोधन गर्ने गरेका छौंं । हामी त्यहीँ नै रहने भएकाले गुनासा प्रत्यक्ष नै लिएर आउने गर्नुहुन्छ । मुख्यगरी भिड भयो, ठाउँ भएन, एकै दिन सबै सेवा पाउन सकिएन भनेर आउनुहुन्छ । हामीले उहाँहरुका गुनासा जनप्रतिनिधिसम्म पु¥याउन आग्रह पनि गरिरहेका छौं । निर्माणाधीन भवन सम्पन्न गर्न सके भिड कम गर्न सकिने कुरा बुझाएर पठाउनुपर्ने भएको छ । थप सेवा यहीँ पाए हुन्थ्यो, भरतपुर जानै नपरे हुन्थ्यो भन्ने गुनासा पनि छन् । तर, १५ शैय्याका अस्पतालले कति सेवा दिने भन्ने सिमितता हुन्छ, यस अस्पतालले दिन सक्ने सेवाबारे स्पष्ट पार्नुपर्ने हुन्छ ।
‘एक स्वास्थ्यकर्मी, एक स्वास्थ्य संस्था’ कार्यक्रम सञ्चालनबारे तपाईंको धारणा के छ ?
म त व्यक्तिगत रुपमा ‘एक स्वास्थ्यकर्मी, एक स्वास्थ्य संस्था’ हुनुपर्छ भन्छु । यो लागु हुँदा बिरामी र स्वास्थ्यकर्मी दुवैलाई सजिलो हो । सरकारी संस्था सबैमा सेवा सुविधा दुई गुणा दिऊँ, तीन गुणा दिऊँ, जे सम्भव हुन्छ, गरौं । तीन सिफ्ट काममा लगाउँछौं भने तीन गुणा दिन पीर मान्नुपर्ने म देख्दिनँ । यसो गर्न सक्यौं भने हामीले दिने सेवाको गुणस्तर, विश्वास बढाउन सक्छौं । हाम्रो संस्थामा ओडिओआई लागु भइसकेको छैन, लागु भयो भने नेपालको हकमा गेम चेन्जिङ काम हुन सक्छ । तर, यो चुनौतीपूर्ण पनि हो । हामीले सेवा प्रवेशकै बेला तपाईं बाहिर काम गर्न पाउनुहुन्न तर हामी तपाईं एक्लै काम गर्नुपर्दा तीन गुणा तलब सुविधा दिन्छौं भनेर सुरु गर्ने हो भने गर्न सकिन्छ ।
अस्पताल सुधारका भावि योजनाहरु के छन् ?
म करिब १ वर्षअघि भदौमा आएँ, त्यतिबेला यो अस्पताललाई आउने बजेट विनियोजन भइसकेको थियो । यसपालि बजेट बनाउने बेलादेखि नै यो अस्पतालको इस्युज उठायौं । निर्माणाधीन भवनका लागि केही रकम आएको थियो, त्यसका लागि सूचना निकालिसकेका छौं । नयाँ भवनबाट सेवा दिने प्रक्रियामा अघि बढ्छ । इन्डोस्कोपी सेवा सुरु गर्ने योजनामा छौं । बजेट प्राप्त भएको छ, सूचनामा लगिसकेका छौं ।
दुई शव राख्न सकिने गरी शव परीक्षण गृह टिनको टहरोमा थियो, थप दुई शव राख्न सकिने गरी चिस्यानसहितको आधुनिक शव परीक्षण गृह बनाउने गरी त्यो पनि प्रक्रियामा छ । फिजियोथेरापी यो वर्षबाट अस्पताल आफैं सञ्चालन गर्ने बाटोमा पुगेका छौं । डायलाइसिस सेवा विस्तारको योजनामा छौंं । पूर्वाधार तथा जनशक्तिका कारण थप सञ्चालन गर्न सकिएको छैन । २४÷२५ जनालाई सेवा दिने गरी योजना बनाइरहेका छौं ।
