शारीरिक तन्दुरुस्ती : नसर्ने रोग रोकथामका लागि नेपालमा राष्ट्रव्यापी अभियानको आवश्यकता

नसर्ने  रोगहरू—जस्तै: उच्च रक्तचाप, मधुमेह, मुटु रोग, मोटोपना, क्यान्सर आदि—नेपालमा तीव्र रूपमा बढिरहेका छन् । यी रोगहरू विशेषगरी निष्क्रिय जीवनशैली, असन्तुलित भोजन, मानसिक तनाव र व्यायामको अभावका कारण उत्पन्न हुन्छन्।

शारीरिक तन्दुरुस्ती (physical fitness) भनेको मात्र तौल घटाउने उपाय होइन् । यो निरोगी जीवनशैली अपनाउने अभ्यास हो । जसले शरीरलाई स्वस्थ राख्नुका साथै मानसिक सन्तुलन पनि कायम राख्छ।

नेपालमा स्वास्थ्य समस्या बढ्दै गएसँगै अब सरकार र नागरिक तहबाट ठोस कदम चाल्ने बेला आएको छ। यस्ता समस्या नियन्त्रण गर्न राष्ट्रव्यापी रूपमा शारीरिक तन्दुरुस्ती अभियान सञ्चालन गर्नु अत्यावश्यक छ।

नेपालमा राष्ट्रव्यापी शारीरिक तन्दुरुस्ती अभियान किन आवश्यक छ?

नेपालमा नसर्ने रोगहरू तीव्र रूपमा बढ्दै गएका छन्। विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO) का अनुसार, नेपालमा हुने कुल मृत्युमध्ये ६०% भन्दा बढी नसर्ने रोगका कारण हुन्छ।

यसका पछाडि मुख्यत: हाम्रो आधुनिक जीवनशैली जिम्मेवार छ। पहिलेका पुस्ताहरू बढी शारीरिक श्रम गर्ने, हिँडडुल गर्ने र स्वस्थ खानपानमा ध्यान दिने गर्थे। तर, आजभोलि:

• प्रविधि र शहरीकरणले मानिसहरूलाई निष्क्रिय बनाएको छ।
• सुविधाजनक जीवनशैलीले हिँड्ने, दौडने, श्रम गर्ने बानी हटाएको छ।
• फास्ट फुड, प्रशोधित (processed) खानेकुरा तथा चिल्लो-चिल्लो खानेकुरा अत्यधिक प्रयोग हुन थालेको छ।
• विद्यालय, कार्यस्थल वा घरमा व्यायाम र शारीरिक गतिविधिको संस्कृति हराउँदै गएको छ।

यदि सरकारले उचित नीतिहरू अवलम्बन नगर्ने हो भने भविष्यमा नेपालमा नसर्ने रोगहरूको महामारी आउन सक्छ। यस्तो समस्यालाई रोक्न विभिन्न शारीरिक तन्दुरुस्ती कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न जरुरी छ।

राष्ट्रव्यापी शारीरिक तन्दुरुस्ती अभियानका फाइदाहरू

१. स्वास्थ्यमा सुधार: दैनिक शारीरिक गतिविधिले मोटोपना, मधुमेह, उच्च रक्तचाप, मुटु रोग, क्यान्सरजस्ता रोगहरूको जोखिम घटाउँछ।
२. मानसिक स्वास्थ्यमा सुधार: नियमित व्यायामले डिप्रेसन, चिन्ता (anxiety) र तनाव कम गर्छ।
३. सामाजिक एकता प्रवर्द्धन: सामूहिक व्यायाम, खेलकुद तथा अन्य गतिविधिले समाजमा मेलमिलाप र सहकार्यको भावना बढाउँछ।
४. रोग उपचारमा खर्च कटौती: कम बिरामी परेपछि अस्पताल तथा औषधिमा हुने खर्च घट्छ।
५. श्रम उत्पादकत्व वृद्धि: स्वस्थ कर्मचारी बढी ऊर्जावान् हुने भएकाले राष्ट्रको आर्थिक वृद्धिमा टेवा पुग्छ।

विश्वभरका १० प्रभावकारी राष्ट्रव्यापी शारीरिक तन्दुरुस्ती अभियानहरू

१. Let’s Move (अमेरिका) – बालबालिकामा मोटोपन नियन्त्रण गर्नको लागि मिशेल ओबामाले थालनी गरेको अभियान।
२. National Fitness Day (चीन) – सार्वजनिक ठाउँहरूमा व्यायाम तथा खेलकुद गतिविधि प्रवर्द्धन गर्ने वार्षिक दिवस।
३. Move for Health Day (WHO) – विश्वभर स्वास्थ्य सुधारका लागि शारीरिक गतिविधिको प्रवर्द्धन।
४. The Daily Mile (युके) – विद्यालयका विद्यार्थीहरूलाई दैनिक १५ मिनेट दौडने वा हिँड्ने प्रोत्साहन।
५. Canada on the Move (क्यानडा) – नागरिकहरूलाई दैनिक हिँडडुल गर्न प्रेरित गर्ने कार्यक्रम।
६. Swasth Bharat Abhiyan (भारत) – योग, ध्यान तथा स्वस्थ जीवनशैली प्रवर्द्धन गर्ने अभियान।
७. Active Australia Campaign (अष्ट्रेलिया) – शारीरिक गतिविधिहरू विद्यालयदेखि समुदायसम्म विस्तार गर्ने योजना।
८. Every Body Walk! (अमेरिका) – दैनिक हिँडडुललाई जीवनशैलीको हिस्सा बनाउन सुरू गरिएको अभियान।
९. Eat Move Sleep (नर्वे) – खानपान, व्यायाम र निद्राको सही संयोजनबारे जनचेतना फैलाउने अभियान।
१०. Dubai Fitness Challenge (युएई) – ३० दिनसम्म दैनिक ३० मिनेट व्यायाम गर्ने चुनौती, जसमा लाखौँ नागरिक सहभागी हुन्छन्।

नेपालमा सञ्चालन गर्न सकिने शारीरिक तन्दुरुस्ती अभियानहरू

नेपालको भौगोलिक र सांस्कृतिक विशेषता अनुसार निम्न अभियानहरू प्रभावकारी हुन सक्छन्:

१. ‘हिँडौं नेपाल’ अभियान

• • प्रत्येक नागरिकलाई दिनभर १०,००० पाइला हिँड्ने चुनौती।
  • कार्यस्थल तथा विद्यालयहरूमा हिँड्न प्रोत्साहन गर्ने नीति।
  • हप्तामा एक दिन ‘गाडी नचल्ने’ दिवस घोषणा।

२. ‘स्कुल फिटनेस कार्यक्रम’

• • विद्यालयहरूमा व्यायाम, योग तथा खेल गतिविधि अनिवार्य गर्ने।

३. ‘नेपाल साइकल चलाउँछ’ अभियान

• • साइकल प्रयोगलाई प्रोत्साहन गर्दै सवारी साधनको प्रदूषण घटाउने।

४. ‘सप्ताहको एक दिन खेलकुद’ योजना

• • हरेक नगरपालिकामा निःशुल्क खेलकुद प्रशिक्षण केन्द्रहरू स्थापना।

५. ‘सार्वजनिक निकायमा व्यायाम घण्टा’

• • सरकारी तथा निजी कार्यालयहरूमा दैनिक १५ मिनेट व्यायाम समय तोक्ने।

६. ‘हाम्रो पार्क, हाम्रो स्वास्थ्य’

• • समुदाय स्तरमा पार्कहरूमा निःशुल्क योग, ध्यान र एरोबिक्स कक्षा।

७. ‘नेपाल फिटनेस च्यालेन्ज’

• • ३० दिनको व्यायाम चुनौती, जसमा नागरिकहरूले स्वस्थ बानी विकास गर्ने।

८. ‘घर-घरमा योग’ अभियान

• • प्रत्येक परिवारले दिनभर १५ मिनेट योग गर्नैपर्ने योजना।

९. ‘खेलौं, स्वस्थ बनौं’

• • हरेक नगरपालिकामा नि:शुल्क खेल प्रशिक्षण केन्द्रहरू स्थापना गर्ने।

१०. ‘नेपाल म्याराथन दिवस’

• हरेक वर्षको निश्चित दिन म्याराथन वा मिनी म्याराथन आयोजना गर्ने।

निष्कर्ष

नेपालमा नसर्ने रोगको दर दिनप्रतिदिन बढ्दै गएको छ। यदि अहिले नै ठोस कदम चालिएन भने भविष्यमा यसको असर झन् भयावह हुनेछ। व्यायामको संस्कृतिलाई समाजमा स्थापित गर्न राष्ट्रव्यापी अभियान आवश्यक छ।

अब हामी सबैले शारीरिक रूपमा सक्रिय बन्ने समय आएको छ। हरेक दिन ३० मिनेट व्यायाम गर्ने, साना-साना शारीरिक गतिविधिहरू बढाउने, साइकल वा हिँडडुललाई जीवनशैलीको हिस्सा बनाउने संकल्प गरौँ। स्वस्थ जीवनशैली अपनाई आफू, परिवार, समाज र देशलाई स्वस्थ बनाऔँ!