गर्भवती हुनु आफैमा एक संवेदनशील र महत्वपूर्ण कुरा हो । सर्वप्रथम कुनै पनि महिलाले गर्भ बोक्नु भनेको के हो त्यो बुझ्न आवश्यक हुन्छ । गर्भवती हुनु एक प्राणबाट अर्काे प्राणलाई जीवन दिनु आफैमा अद्भुतमय तथा आनन्दको पाटो हो । प्राकृतिक रुपमा नै यो देन महिलाहरुलाई प्राप्त छ । त्यही कारण महिलाहरु पुरुषको तुलनामा पृथक छन् ।
महिलाको जीवनमा गर्भावस्थालाई सबभन्दा महत्वपूर्ण अवस्था मानिन्छ । कुनै पनि महिला गर्भवती भई शिशुलाई जन्म दिने प्रक्रिया प्रक्रिया जति आनन्दमय छ, त्यति नै जटिल पनि । गर्भवती हुँदाका दौरानमा महिलाको पाठेघरमा शिशुको विकास हुने भएकोले यस समयमा महिलाको स्वास्थ्य अवस्था तुलनात्मक रुपमा अन्य समयको भन्दा बढी संवेदनशील र कमजोर हुन्छ । त्यसकारण यो अवस्थामा महिलाको स्याहार र सुरक्षाको विशेष ध्यान दिनु पर्दछ ।
कुनै पनि शिशुको जन्मपश्चात् उसले हरेक क्रियाकलाप समाजमा नै गर्ने भएकोले महिलाको गर्भावस्था महिला सँगसँगै सम्पूर्ण घर, परिवार, समाज र राष्ट्र सबैसँग सम्बन्धित हुन्छ । तसर्थ हामीले गर्भवती महिलालाई आवश्यक उचित स्याहार सुसार प्रदान गर्नुपर्दछ । गर्भावस्थामा महिलाले उचित स्याहार सुुसार नपाएको खण्डमा शिशुको विकासमा समस्या त देखा पर्छ नै, सँगसँगै यसले गर्भवती महिलामा समेत समस्या देखा पर्न सक्छ ।
एकपटक गर्भ खेर गएको महिलाको पुनः गर्भ बस्न लामो समय लाग्ने वा नबस्ने पनि हुन सक्छ । यसका साथै गर्भवस्था र सुत्केरी अवस्थामा महिलाको उचित स्याहार सुसारको अभावमा यसले आमा शिशु दुवैमा दीर्घकालीन समस्या देखिन सक्छ । तसर्थ, यस्तो समस्या देखा नपरोस् भन्नको निमित्त निम्न कुरामा विशेष ध्यान दिनुपर्दछ ।
१) सर्वप्रथम कुनै पनि महिला आफ्नै स्वइच्छाले गर्भवती भएको हुनुपर्छ ।
२) नेपालमा उल्लेखित नीतिअनुसार गर्भवती महिलाले २ महिना, ४ मनिा, ६ महिना र ८ महिना गरेर कम्तिमा पनि चार पटक जचाउनु पर्छ । अझ पहिलो ३ महिनामा पनि जचाउँदा आमा शिशु दुवैको निम्ति यो प्रभावकारी र फाइदाजनक हुन पुग्दछ ।
३) डाक्टरको सललाह अनुसार औषधिको सेवन गर्नुपर्छ ।
४) गर्भवतीको दौरानमा विभिन्न समस्या देखा पर्ने भएता पनि महिला खुसी हुनुपर्छ ।
५) गर्भवती महिलाको श्रीमान् र अन्य परिवारको सदस्यको भूमिका गर्भवती महिलाप्रति सकारात्मक हुनुपर्छ ।
६) उचित खानपिन, सरसफाइमा विशेष ध्यान दिनुपर्दछ ।
७) पर्याप्त आराम गर्ने ।
८) छिटोछिटो तथा थोरै—थोरै गरेर पनि पौष्टिकयुक्त तथा तागतिलो खानाहरु खान प्रयास गर्ने ।
९) पेटभरि खाना खाने ।
१०) सन्तुष्ट रहने ।
११) टिटनाशक औषधिको सुई लगाउने ।
१२) अस्पतालमा जचाउने ।
१३) रगतको जाँच गर्ने ।
१४) प्रेस बढ्ने, शरीर सुन्निने, ज्वरो आएमा, रगत वा पानी बगेको खण्डमा तुरुन्त चिकित्सकको सरसल्लाह लिने ।
शिशुलाई जन्म दिने समय वा जन्म दिइसकेपछि ध्यान दिनुपर्ने कुराहरुः
१५. डेलिभरिको समयमा कुन अस्पताल जाने, कोसंग जाने कुराको निक्यौल गरी आवश्यक रकमको पनि जोहो गर्ने ।
१६. सेवा उपलब्ध अस्पताल वा स्वास्थ्य केन्द्रमा मात्र डेलिभरी गर्ने ।
१७. दुर्गम ठाउँमा स्वास्थ्य संस्थाको अपर्याप्तताका कारण नेपाल सरकारले ३४ जिल्लाबाट निःशुल्क हेलिकप्टरबाट उद्धार गरी उपचार केन्द्रसम्म लैजाने व्यवस्था गरेको छ । उचित स्वास्थ्य केन्द्र नभएको खण्डमा वा यस्ता आवश्यक सुचना सम्बन्धि जानकारी राखी पूर्व व्यवस्था गरी राख्ने ।
१८. आमा शिशु दुवैको निम्ति कपडाको व्यवस्था गर्ने ।
१९. डेलिभर भैसकेपछि शिशुलाई राम्ररी स्तनपान गराउने ।
२०. पर्सनल हाइजिन मेन्टेन गर्ने ।
२१. सुत्केरी अवस्थाको ६ हप्तासम्म गह्रौ सामान नउचाल्ने
२२. ६ हप्ता पुगेपछि आवश्यक परिवार नियोजनको साधनको प्रयोग गर्ने ।
