दक्षिण–पूर्वी एसियाको क्षेत्रीय निर्देशकमा बंगलादेशको साइमा वाजेदको मनोनयनले पारदर्शिता र नातावादमाथि प्रश्न खडा गरेको छ । यस वर्ष डब्ल्यूएचओ तीन क्षेत्रहरूले नयाँ क्षेत्रीय निर्देशकहरू चयन गर्नेछन् ।
पूर्वी भूमध्यसागर, दक्षिण–पूर्वी एसिया, र पश्चिमी प्रशान्त । यी पदहरू विश्वव्यापी स्वास्थ्यमा सबैभन्दा महत््वपूर्ण भूमिकाहरूमध्ये एक हुन्, विशेष गरी संकटको समयमा । अघिल्ला निर्देशक ताकेशी कासाईलाई दुवर्यवहारको आरोप लागेपछि बर्खास्त गरेपछि पश्चिमी प्रशान्त पदका लागि चुनाव आएको छ ।
सदस्य राष्ट्रहरूले अक्टोबर, २०२३ मा क्षेत्रीय समितिहरूको बैठकहरूमा गोप्य मतपत्रद्वारा आफ्ना उम्मेद्ववारहरू छनोट गर्नेछन् । सबै तीन डब्लुएचओ क्षेत्रहरूले “खुला, निष्पक्ष, समान र पारदर्शी प्रक्रिया को वाचा गरेका छन् । तर यो प्रतिबद्धताको प्रामाणिकतामा प्रश्न उठेको छ ।
साइमा वाजेद दक्षिण–पूर्वी एशियाको क्षेत्रीय निर्देशकका लागि दुई उम्मेदवारमध्ये एक हुन् । उनी बंगलादेशबाट मनोनयनमा परेकी हुन् । उनकी आमा शेख हसिना बंगलादेशको प्रधानमन्त्री हुन् ।
वाजेदको उच्चतम शैक्षिक योग्यता ब्यारी विश्वविद्यालयबाट क्लिनिकल मनोविज्ञानमा एमएस्सी हो । क्षेत्रीय निर्देशक पदका लागि अन्य ११ जना उम्मेदवारहरू या त मेडिकल डाक्टरहरू हुन् वा पीएचडी गरेका मेडिकल डाक्टरहरू हुन् ।
प्लेटफर्म एक्स (पहिले ट्वीटर) मा वाजेदले @drSaimaWazed प्रयोगकर्ता नामअन्तर्गत पोस्ट गर्छिन्, सम्भवतः यो वर्षको सुरुमा उनको हजुरबुबाको नाममा रहेको बंगलादेशी विश्वविद्यालयले उनलाई मानार्थ डक्टरेटको बलमा सम्मानित गरेको थियो । उनको फिडमा यस वर्षको सुरुमा ब्राजिल, रुस, भारत, चीन र दक्षिण अफ्रिका ब्लक (ब्रिक्स भनेर चिनिने) र जी२०को शिखर सम्मेलनहरूमा आफ्नी आमासँगको फोटोहरू छन् ।
जहाँ उनले अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेन र चीनका राष्ट्रपति सी जिनपिङलगायत विश्व नेताहरूलाई भेटेकी छन् । एम्नेस्टी इन्टरनेशनल र ह्युमन राइट्स वाचका साथै संयुक्त राष्ट्रसंघले नियुक्त गरेको स्वतन्त्र विज्ञहरूले बंगलादेशी शासनको दमनकारी आन्तरिक नीतिका लागि आलोचना गरेका छन् ।
‘यो महत्वपूर्ण छ कि दक्षिण–पूर्वी एसियाका लागि डब्लुएचओ क्षेत्रीय निर्देशकको रूपमा छनौट गरिएको व्यक्तिले चिकित्सा र जनस्वास्थ्यमा उन्नत प्रशिक्षण पाएको छ र नेतृत्वको प्रदर्शनको रेकर्ड छ’, यस क्षेत्रको ग्लोबल हेल्थ र सोसल मेडिसिनका प्रोफेसर सलमान केशवजीले भने ।
हार्वर्ड मेडिकल स्कुल (बोस्टन, एमए, संयुक्त राज्य अमेरिका) मा मेडिकल एन्थ्रोपोलोजिष्ट वाजेदको सार्वजनिक रूपमा उपलब्ध आवेदन फारमले एक स्कुल मनोवैज्ञानिकको रूपमा उनको अनुभव र अटिजमको लागि उनको वकालतको इतिहासको देखिन्छ । संगठनात्मक व्यवस्थापनको खण्डमा, उनले आफूले स्थापना गरेको र १२ जनालाई रोजगार दिने गैरसरकारी संस्थासँगको आफ्नो कामको वर्णन गरेकी छन् । जनस्वास्थ्य नेतृत्व खण्डमा वाजेद लेख्छन्, ‘मैले धेरै अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनहरू, युएनजीए (युएन महासभा र अन्य राष्ट्रिय सम्मेलनहरूमा साइड इभेन्टहरू डिजाइन गरी प्राविधिक विशेषज्ञता प्रदान गरेको छु) र उनले धेरै प्यानलहरूमा बोलेको पनि थप्छिन् ।
‘यो पूर्णतया अस्वीकार्य छ’, बंगलादेशको ज्ञान भएका विश्वव्यापी स्वास्थ्य विशेषज्ञले टिप्पणी गरे, ‘वाजेदसँग सार्वजनिक स्वास्थ्यमा धेरै सिमित अनुभव छ र उच्चस्तरको नेतृत्वको अनुभव छैन । यदि उनी क्षेत्रीय निर्देशक भएमा डब्ल्यूएचओले नातावादलाई समर्थन गर्नेछ । यसले धेरै विश्वसनीयता गुमाउनेछ ।’
डब्ल्यूएचओले भन्यो, ‘सचिवालयले न त उम्मेदवारहरूको योग्यतामा टिप्पणी गर्छ, न त मूल्यांकन गर्छ, यो सदस्य राष्ट्रहरूको विचारको कुरा हो ।’ विश्वव्यापी स्वास्थ्य विशेषज्ञले जवाफ दिए कि ‘डब्लुएचओको लागि साइडलाइनमा बस्नु मात्र पर्याप्त छैन, यस किसिमको घटना हुन नदिन उनीहरूले सक्रिय भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ ।’
वाजेदले उनको आवेदन फारममा उपलब्ध गराएको ठेगानामा पठाइएको इमेल द ल्यान्सेट फिर्ता भयो, र हामीले पाठ सन्देशहरूको प्रतिक्रिया प्राप्त गरेनौं । सञ्चारमाध्यमले कुनै पनि क्षेत्रीय निर्देशक उम्मेदवारलाई प्रश्न गर्ने मौका पाउने छैनन् । उम्मेदवारहरू अन्तर्वार्ता लिन बाध्य छैनन् ।
केन्ट बस स्कुल अफ पब्लिक हेल्थ, इम्पेरियल कलेज लन्डनका प्राध्यापक हुन् । उनले डब्ल्युएचओ कार्यकारी बोर्डलाई खुला पत्रमा सह–हस्ताक्षर गरे र क्षेत्रीय निर्देशक उम्मेदवारहरूको छानविन बढाउन आग्रह गरे । ‘सम्पूर्ण प्रणालीमा सुधार आवश्यक छ । बन्द–ढोका प्रक्रियाले डब्ल्युएचओमा जनताको विश्वास जगाउन थोरै गर्छ । यो विशेष गरी यस्तो समयमा हानिकारक छ जब हामीलाई एक बलियो डब्ल्यूएचओ चाहिन्छ, जुन हामीले सामना गरिरहेका चुनौतीहरूको लागि उपयुक्त छ,’ उनले भने ।
‘राजनीतिले जहिले पनि भूमिका खेल्छ । तर, क्षेत्रीय निर्देशकको पद प्राविधिक भूमिका हो र यदि यो व्यक्तिगत सम्बन्धमा विशुद्ध रूपमा नियुक्त भयो भने डब्ल्यूएचओको प्रतिष्ठा गम्भीर रूपमा कमजोर हुनेछ,’ डब्लूएचओसँग नजिकबाट काम गरेका एक व्यक्तिले भने । यदि वाजेदले विश्व शिखर सम्मेलनमा भाग लिएको खण्डमा उनले क्षेत्रीय निर्देशकको मनोनयनका लागि डब्ल्यूएचओको आचारसंहिता उल्लंघन गरेको र उम्मेदवारी बदर हुने सम्भावना रहेको ती व्यक्तिले बताए । ‘यो मामिला डब्ल्युएचओको कानुनी सल्लाहकारलाई पठाउनुपर्छ’, उनीहरूले भने ।
सोफी हरमन क्वीन मेरी युनिभर्सिटी अफ लन्डन, (लन्डन यूके) मा अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिकी प्राध्यापक हुन् । क्षेत्रीय निर्देशक छनोट गर्दा स्वास्थ्यमा विज्ञता नै प्राथमिक विचार हो भन्ने मान्न मूर्खतापूर्ण कुरा हो भन्ने उनी विश्वास गर्छिन् । ‘डब्लूएचओ विश्व राजनीतिबाट अलग छैन र राजनीतिक जडानहरू महत्वपूर्ण छन्’, उनले द ल्यान्सेटलाई बताइन्, ‘विश्व स्वास्थ्य समुदायले यसमा पक्कै पछाडि धकेल्नुपर्छ । तर, यदि हामीलाई लाग्छ कि बंगलादेशी नामांकन योग्यतामा आधारित अन्यथा निष्पक्ष प्रणालीमा विसंगति हो भने हामी आफैंलाई मजाक गर्दैछौं ।’
अन्तर्राष्ट्रिय प्रख्यात मेडिकल जर्नल द ल्यान्सेटमा प्रकाशित सामाग्रीको अनुवादित अंश
