काठमाडौं—नेपालमा ६१ प्रतिशत महिलाले अरु बच्चा जन्माउन नचाहेको पाइएको छ । नेपाल जनसांख्यिक तथा स्वास्थ्य सर्वेक्षणले ६१ प्रतिशत महिलाले आफ्नो पार्टनर र घरपरिवारको दबाबमा अरु बच्चा जन्माउने गरेको पाइएको हो ।
त्यस्तै, १७ प्रतिशतले दुई वर्षसम्म बच्चा जन्माउन ढिलाइ गर्न चाहन्छन् भने बच्चा जन्माउन रोक्न वा ढिला गर्न चाहने विवाहिता महिलाहरुमा परिवार नियोजनको माग ७८ प्रतिशत छ । अध्ययनअनुसार ९ प्रतिशत महिलाहरु दबाबमा गर्भवती हुने गरेको देखिएको छ ।
बच्चा नभएको महिलाहरु ११ प्रतिशत, १३ प्रतिशत चार जना बच्चा भएको महिलाहरु र २३ प्रतिशत पाँचभन्दा बढी बच्चा भएको महिलाहरु रहेका छन् ।
५७ प्रतिशत महिला परिवार नियोजनको विधी र साधन प्रयोग गर्ने गरेको उक्त सर्वेक्षणमा देखिएको छ । त्यस्तै, भौगोलिक क्षेत्रको आधारमा पनि परिवार नियोजनको साधन प्रयोग गर्नेहरुमा फरक रहेको पाइएको छ ।
१५ देखि ४९ वर्षका विवाहित महिलाहरुमध्ये ५७ प्रतिशतले कुनै न कुनै परिवार नियोजनको साधन वा विधि प्रयोग गर्छन् । जसमध्ये आधुनिक साधन वा विधि प्रयोग गर्ने ४३ प्रतिशत, बन्ध्याकरण १३ प्रतिशत, सुई प्रयोग गर्ने ९ प्रतिशत, इम्प्लान्ट ६ प्रतिशत र कुनै पनि परम्परा र विधि प्रयोग गर्ने १५ प्रतिशत रहेको अध्ययनले देखाएको छ । जसमध्ये १३ प्रतिशतले वीर्य बाहिर खसाल्ने विधी र २ प्रतिशतले केही समय सम्भोग नगर्ने विधी अपनाइरहेका छन् ।
भौगोलिक क्षेत्रको आधारमा, बढ्दो शिक्षा र घरपरिवारको सम्पन्नताले पनि परिवार नियोजन साधनको प्रयोगमा फरक आएको अध्ययनले देखाएको छ । अध्ययनले सहरी क्षेत्रमा ४१ प्रतिशतले परिवार नियोजनको आधुनिक साधन वा विधिको प्रयोग गर्ने र ग्रामीण क्षेत्रमा सोभन्दा बढी ४७ प्रतिशतले प्रयोग गर्ने देखिन्छ । त्यस्तै आधुनिक साधन प्रयोग सबैभन्दा कम गण्डकी प्रदेशमा देखिएको छ भने सबैभन्दा बढी सुदूरपश्चिम प्रदेशमा ४७ प्रतिशत रहेको देखिएको छ ।
सन् १९९६ देखि सन् २०२२ सम्म गरेको अनुसन्धानमा परिवार नियोजनका परम्परागत विधि र आधुनिक विधि दुवैमा फरक आएको देखिएको छ । सन् १९९६ मा आधुनिक विधि २६ प्रतिशत थियो । त्यसपछि सन् २००६ मा यो बढेर ४३ प्रतिशत पुग्यो भने त्यसपछि स्थिर रहेको देखिन्छ । परम्परागत विधि प्रयोग गर्ने सन् १९९६ मा ३ हुँदै सन् २०२२ मा १५ पुगेको छ ।
अध्ययनले १५ देखि ४९ वर्षका उमेर समूहको महिलाहरुलाई उनीहरुले प्रयोग गर्ने विधिबाट हुन सक्ने प्रतिकुल असरहरु बारेमा पनि सोधेको थिए । जसका बारेमा ५८ प्रतिशतले जानकारी भएको बताएका थिए र ५३ प्रतिशतलाई प्रतिकुल असर देखिएमा के गर्ने र ५७ प्रतिशतलाई अन्य परिवार नियोजनको बारेमा जानकारी दिएका थिए ।
परिवार नियोजनको साधन र सेवाहरुको मागको पनि अध्ययन गरिएको थियो । जसमा आधुनिक साधन वा विधिहरुको मागमा सन्तुष्टि सन् १९९६ मा ४३ प्रतिशत थियो । जुन सन् २०१६ मा ६१ प्रतिशत पुगेको थियो । साथै परिवार नियोजन आपूर्तिको माग सन् १९९६ मा ३२ बाट झरेर सन् २०२२ मा २१ प्रतिशत रहेको छ ।
परिवार नियोजनको साधन र विधी प्रयोगबारे १४ प्रतिशत महिला एक्लैले निर्णय लिन्छन् भने ७७ प्रतिशतले आफ्नो श्रीमान वा यौन साथीसँग मिलेर निर्णय गर्ने गरेको देखिएको छ ।
प्रदेशअनुसार परिवार नियोजनका आधुनिक साधन वा विधीहरुको मागमा रहेको सन्तुष्टि पनि फरक—फरक छ । सुदूरपश्चिम प्रदेशमा सबैभन्दा धेरै ५९ प्रतिशत परिवार नियोजनको आधुनिक साधन वा विधीमा सन्तुष्ट छन भने गण्डकी प्रदेशमा सबैभन्दा कम ४४ प्रतिशत सन्तुष्ट छन् ।
