प्रजनन स्वास्थ्यमा डा. अनुपमा सुवाल गुरुङले काम गर्न थालेको ८ वर्ष भइसकेको छ । यो अवधिमा उनले हजारौं निःसन्तान समस्या भएका बिरामीको उपचार गरिन् । जसमध्ये ६ सय बढी दम्पत्तिले सन्तान सुख प्राप्त गरेको उनी बताउँछिन् । प्रजनन विज्ञका रुपमा उनले ग्रान्डी सिटी अस्पतालमा केही समयबिताइन् । भेनस अस्पतालमा आईभीएफ विज्ञको रुपमा लामो समय काम गरिन् ।
यही बीचमा डा. अनुपमाले बिरामीलाई अत्याधुनिक प्रविधी र उत्कृष्ट वातावरणमा सेवा दिने योजना बनाइन् । त्यही योजनालाई पूरा गर्न उनले हालै आफ्नै सेन्टर सञ्चालनमा ल्याएकी छन् ।
बसुन्धरास्थित इशान बाल तथा महिला अस्पतालको नयाँ भवनमा ‘नेपाल आईभीएफ सेन्टर’ अनौपचारिक रुपमा एक साउनबाट सञ्चालनमा आएको छ । ‘इसान अस्पतालले बाल र महिलाको मात्र नभएर सबै खालका सेवा दिने हिसाबले नयाँ भवन बनाउने कन्सेप्ट ल्यायो,’ डा. अनुपमाले भनिन्, ‘त्यही कारण यही आईभिएफ सेन्टर खोलेकी हुँ ।’ साउन महिनाभर सेन्टरले निःशुल्क ओपीडी र अल्ट्रासाउण्डको सुविधा बिरामीलाई दिनेछ ।
नेपाल आईभीएफको मुख्य उद्देश्य भनेको कम खर्चमा निःसन्तानको समस्या भोगिरहेका दम्पत्तिहरुलाई सेवा दिनु हो । ‘विश्वस्तरीय सेवा कम शुल्कमै दिने हाम्रो योजना छ,’ आईभीएफकी प्रमुख समेत रहेकी डा. अनुपमा भन्छिन्, ‘महगो शुल्कका कारण उपचारबाट वञ्चित नहुन भन्ने सोच हाम्रो छ । सबैभन्दा सस्तो शुल्कका रुपमा सेन्टरले १ लाख ९९ हजारमा आईभीएफ सेवा बिरामीलाई दिने बताइन् । यसले विपन्न वर्गका र उपचारमा लाखौं खर्च गरेर पनि राहत नपाएकाहरुलाई सहयोग पुग्ने विश्वास उनको छ । अन्य ठाउँमा आईभीएफ गर्दा झण्डै तीनदेखि साढे तीन लाख रुपैयाँसम्म खर्च गर्नुपर्छ ।
सुरुवाती लगानी नै झण्डै ढाइ करोड रहेको नेपाल आईभीएफमा निः सन्तान सम्बन्धि सबै आवश्यक अत्याधुनिक उपकरणहरु छन् । उपचारका हिसाबले पनि प्रजनन र निःसन्तानसँग सम्बन्धि सम्पूर्ण सेवाहरु सेन्टरमा उपलब्ध रहेको डा. अनुपमा बताउँछिन् । त्यसका लागि अहिले नेपाल आईभीएफमा १५ जनाको टिम सक्रिय छ ।
डा. ज्योति अग्रवाल
सेन्टरकी प्रजनन विशेषज्ञ डा. ज्योति अग्रवाल सेन्टरले न्यूनतम शुल्कमा आईभीएफ सेवा दिनुका साथै इशान अस्पतालमै आएका बिरामीहरुमा इनफर्लिटीको समस्या देखिएमा पनि सेन्टरमा उपचार गर्न सहज हुने बताउँछिन् । भुवनेश्वरमा इनफर्टिलिटी फेलोसीप गरेर आएकी उनी ढिलो विवाह, फ्यामिली प्लानिङ ढिलो गर्नुजस्ता कारणले निःसन्तानको समस्या देखिइरहेको बताउँछिन् । ‘निःसन्तानको समस्या अहिले कमन समस्याका रुपमा देखिइरहेको छ,’ उनले भनिन्, ‘अहिले महिला पनि करिअर ओरेन्टेड भएकाले लेट विवाह हुन थाल्यो । जति उमेर बढ्दै गयो त्यति प्रजनन क्षमता कम हुन्छ ।’
को हुन् डा. अनुपमा ?
डा. अनुपमाको जन्म काठमाडौंको ठमेलमा वि.सं. २०३७ सालमा भएको हो । उनको प्रारम्भिक शिक्षा स्थानीय स्कुलबाट भएको हो । त्यसपछि उनी थप शिक्षाका लागि सिद्धार्थ वनस्थली स्कुल गइन् । बाल्यकालमा आम बालबालिकाजस्तै उनको रुचि खेल्ने, कुद्ने, घुम्ने हुन्थ्यो । तर, उनी बढी पढाइमा नै केन्द्रित हुन्थिन् । सानैदेखि पढाइमा अब्बल भएकाले उनलाई घरपरिवारका सबैले डाक्टरी पढ्न प्रेरित गर्दै गए ।
सिद्धार्थ वनस्थलीबाट डा. अनुपमाले एसएलसी उत्तीर्ण गरिन् । त्यसपछि थप उच्च शिक्षाका लागि उनी क्याम्पेन एकेडेमीमा प्लस टु पढ्न थालिन् । क्याम्पेनबाट उनले कलेज टप गरेपछि छात्रवृत्तिमै प्लस टु सकिन् । ‘म अलि पढ्ने विद्यार्थी थिए । मैले छात्रवृतिमै पढेको हो,’ उनले सुनाइन् ।
विज्ञानमा प्लस टु सकेपछि उनी डाक्टरीको तयारीमा लागिन् । इन्ट्रान्समा नाम निस्किएपछि उनी एमबीबीएस पढ्नका लागि सिनामंगलस्थित काठमाडौंं मेडिकल कलेज गइन् । त्यहाँबाट एमबीबीएस सकेपछि उनले १ वर्ष काठमाडौं मोडल अस्पतालमा मेडिकल अधिकृतका रुपमा बिरामीको सेवा गरिन् ।
त्यसपछि डा. अनुपमा विशेषज्ञता हासिल गर्नका लागि कलेज अफ मेडिकल साइन्सेज भरतपुर गइन् । त्यहाँबाट स्त्री तथा प्रसुती रोगमा पिजी गरिन् । त्यो अवधिमा उनले सयौं शल्यक्रियामा सहभागी हुने र गर्ने अवसर पाइन् ।
भरतपुरपछि लेक्चरर तथा विशेषज्ञ चिकित्सकका रुपमा काठमाडौं मेडिकल कलेज सिनामंगलमा केही समय काम गरिन् । त्यसपछि उनी जोरपाटीस्थित नेपाल मेडिकल कलेजमा ज्वाइन गरिन् । नेपाल मेडिकल कलेजमा लेक्चररका रुपमा एमबीबीएस र एमडीका विद्यार्थीलाई ५ वर्ष अध्यापन गराइन् ।
नेपाल मेडिकल कलेजमा काम गर्दा त्यहाँ एउटा इनफर्टिलिटीमा काम गर्ने युनिट बनाइएको थियो । ‘बेसिक इनफर्टिलिटीको काम गर्ने भनेर छुट्याइएको हाम्रो युनिटमा रहेका सिनियर डाक्टरबाट हौसला पाए ।,’ डा. अनुपमा भन्छिन् । अन्य अस्पतालमा पनि प्रजनन सम्बन्धि काम देखेपछि यसमा रुचि जाग्यो । अर्कोतर्फ स्त्री तथा प्रसुति रोग विशेषज्ञका रुपमा लामो समय काम गरिन् । सधैँ त्यही काम, गर्भवतीको काम, सेतो पानी बग्ने समस्या, पाठेघरको शल्यक्रिया, सिस्टको उपचार गर्दैमा समय जान थाल्यो । त्यसपछि उनलाई लाग्न थाल्यो—केही नयाँ र फरक गरौं । अर्कोतर्फ नेपाल मेडिकल कलेजमा काम गर्दा उनी आफ्नो स्तरवृत्तिप्रति पनि खासै सन्तुष्ट बन्न सकेकी थिइनन् ।
यी सबै कारणले डा. अनुपमाको रुचि क्रमसः प्रजनन तथा निःसन्तान क्षेत्रमा गयो । त्यसका लागि उनी फेलोसीप गर्न भारत गइन् । उनले इनफर्टिलिटीमा भारतबाट गरेर फर्किइन् । फेलोसीप सकेर आएपछि उनले आईभीएफ विशेषज्ञको रुपमा ग्राण्डी सिटी अस्पतालमा केही समय काम गरिन् । त्यसपछि उनी भेनस अस्पतालको आईभिएफमा लामो समय बिताइन् । ‘यो अवधिमा मैले हजारौं निःसन्तानहरुको उपचार गरे,’ उनले भनिन्, ‘त्यो मध्ये ६ सय बढीले त सन्तान सुख पाए ।’
भेनसमै काम गरिरहेका बेला उनी बसुन्धरास्थित इशान बाल तथा महिला अस्पतालमा स्त्री तथा प्रसुति रोग विशेषज्ञका रुपमा काम गर्न थालिन् । त्यहाँ काम गर्न थालेको १ वर्ष पुगेकै थियो । त्यही बेला इशान अस्पताल आफ्नो नयाँ भवनबाट सेवा दिन थाल्यो । त्यही नयाँ भवनमा आईभीएफ सेन्टर स्थापना गर्ने योजना पनि अस्पतालले बनाइरहेको थियो । त्यही योजनालाई मूर्त रुप दिन सक्रिय भइन्, डा. अनुपमा । त्यसैको परिणाम हो—नेपाल आईभीएफ सेन्टर ।
नेपाल आईभीएफ सेन्टर नेतृत्व लिएसँगै उनी जागिरको कन्फर्ट जोनबाट व्यवसायी पनि भएकी छन् । यो जोखिम लिन डा. अनुपमालाई के कुराले प्रेरित ग¥यो ? ‘मलाई यो जोखिम लिन डर त लागेको थियो,’ उनले भनिन्, ‘तर, रिस्क लिएपछि नै सफलता प्राप्त गर्न सकिन्छ । परिवारको सपोर्टले मैले जोखिम लिएकी हुँ ।’ यसमा उनलाई उनका विजनेशम्यान श्रीमान सुरज गुरुङले कार्यकारी निर्देशकका रुपमा सघाइरहेका छन् ।
