पोखरा–पोखरा स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान, पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अस्पतालको हालै निर्माण सम्पन्न भवनमा गर्भवती तथा स्त्रीरोग जाँच गर्ने व्यवस्था मिलाइएको छ । बिहीबार सोही भवनमा गर्भ परीक्षण गराउन आएका महिलाहरुको लामै पंक्ति थियो ।
लाइनमा पोखरा–११ की एक महिला पनि थिइन् । लाइनमा उभिएकी उनी एक्कासी बेहोस भएर भुँइमा लडिन् । अगाडि पछाडि लाइनमै भएका सुरक्षा गार्ड र बाहिरी क्षेत्रमा रहेका स्वास्थ्यकर्मीले उनलाई उठाएर लगे । केहीबेरमा उनी होशमा आइन् । गर्भवती रहेकी उनको मुख्य समस्या लामो समय लाइनमा उभिइरहनु नै थियो ।
गर्भवती भएका कारण केही कमजोरी त्यसै माथि लाइनै लाइन पार गर्दै डाक्टर भेट्नुपर्ने झमेला । करिब दर्जन पटक लाइन बसेर डाक्टर भेट्ने प्रतीक्षामा रहेकी उनीजस्तै महिलाले सास्ती बेहोरिरहनु परेको छ ।
यस्तै लाइन भिडियो एक्सरे (अल्ट्रासाउन्ड) गर्ने ठाउँमा पनि थियो । लमजुङकी बिना गुरुङ पनि गर्भवती हुन् । उनले अघिल्लो दिनमा भिडियो एक्सरे गर्न पाइनन् । टोकन सकियो भनेपछि दोस्रो पटक बिहीबार टोकन लिन लाइनमा बसेकी थिइन् । तल्लो पेट दुख्ने समस्या भएका कारण पोखरा–१३ की सुमित्रा बराललाई पनि डाक्टरले भिडियो एक्सरे गर्न सिफारिस गरेका थिए तर उनी बिहीबार तेस्रोपटकमा सेवा पाउने आशामा थिइन् । २ पटकसम्म टोकन सकियो भनेर उनी फर्काइएकी थिइन् ।
म्याग्दीका १६ वर्षे प्रकाश गर्बुजालाई मिर्गाैला समस्या भएकाले भर्ना गरिएको थियो । उनका अभिभावक पनि भिडियो एक्सरे गर्न लिनुपर्ने टोकनको लाइनमा थिए । इमर्जेन्सीका बिरामीका लागि सोही दिन भिडियो एक्सरे गर्न सकिने भएपनि सामान्य बिरामीका लागि एकैदिनमा पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अस्पतालमा भिडियो एक्सरे गरी रिपोर्ट देखाउन पाउनेले चिठ्ठा परेको महसुस गर्छन् ।
गर्भवतीलाई दर्जन पटक लाइन
अस्पतालबाट सेवा लिन सबैभन्दा पहिले बिरामी पूर्जा त जहाँसुकै पुगे पनि लिनैपर्छ । तर, पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अस्पतालमा भने १५ पटक जति फेर्दैफेर्दै लाइन बसेपछि गर्भवती जाँच पूरा गर्न सकिन्छ । तर, एकै दिनमा भने होइन् ।
अस्पतालबाट सेवा लिन सबैभन्दा पहिले पालो कुरेर टोकन लिनुपर्छ । टोकन लिँदा स्वास्थ्य बिमा भएको र नभएको फरक–फरक लिनुपर्ने व्यवस्था छ । टोकन लिइसकेपछि पूर्जाका लागि पहिलोपटक लाइन बस्नुपर्छ । डाक्टर कक्षमा प्रवेश गर्नुअघि तौललगायत जाँचका लागि दोस्रोपटक, प्रेसर जाँचका लागि तेस्रो पटक, डाक्टर कक्षमा प्रवेश गर्न चौंथो पटक, प्रेस्क्रिप्सनअनुसारको जाँच गराउन बिल तिर्न पाँचौ पटक लाइन बस्नुपर्छ ।
भिडियो एक्सरे गर्नुपर्नेले टोकन लिन छैटौै पटक, टोकनपछि भिडियो एक्सरेको बिल तिर्न सातौं पटक, रसिद काटेपछि जाँचका लागि आठौं पटक लाइन बस्नुपर्ने बाध्यता छ । रगत पिसाब जाँच गर्नुपर्नेका लागि नवौं पटक लाइनमा खडा हुनुपर्छ । बल्लतल्ल जाँच प्रक्रिया पूरा हुनै लाग्दा रिपोर्ट लिन दशौ पटक लाइन बनाउनुपर्छ । डाक्टरलाई रिपोर्ट देखाउन एघारौं पटक तथा औषधी किन्न फार्मेसीमा बाह्रौं पटक लाइन बस्नुपर्छ ।
स्वास्थ्य बिमा गरेकाले पहिले बुझाएको बिमा कार्ड फिर्ता लिन फेरि लाइन बस्नैपर्छ । यो सहित तेह्रौं पटक लाइन हुन्छ । त्यसो त यति पटक लाइन एकै दिनमा बसेर जाँच गराउन पाउने कमै हुन्छन् । त्यसको भोलिपल्ट रिपोर्ट देखाउन फेरि टोकनसहित बिरामी पुर्जा लिनैपर्छ । जुन चौधौं पटकको लाइन हुन्छ भने डाक्टर कक्षमा प्रवेश गर्न पनि उस्तै पन्ध्रौं पटकको लाइन् ।
दैनिक १५० जनाको मात्रै भिडियो एक्सरे
क्षेत्रीय अस्पताल प्रदेशकै नागरिकले सेवा लिने संघ मातहतको अस्पताल हो । अस्पतालमा दैनिक १५० जनालाई भिडियो एक्सरे गर्ने टोकन दिइन्छ भने अन्यले पाउँदैनन् । जबकी अल्ट्रासाउन्ड गर्नुपर्ने गर्भवती मात्रै टोकन संख्याको दोब्बर हुन्छन्, अन्य बिरामीको पनि उत्तिकै । अस्पतालमा ३ वटा अल्ट्रासाउन्ड मेसिन छन् ।
कोभिड घटेपछि ३ मेसिनले धान्नै नसक्ने चाप बढेको अस्पतालका निर्देशक प्रा.डा. भरतबहादुर खत्रीले बताए । करिब २ महिना अघिदेखि नै धान्नै नसकिने भिड भएको उनको भनाइ थियो । अस्पतालमा बिरामीको चाप बढेको, लामो लाइनमा पटक–पटक बस्नुपरेको लगायत समस्या आफूलाई थाहा भएको उनको भनाइ थियो ।
दिनमा १५० जनरल, इमर्जेन्सी ३० देखि ५० गरी २ सय हाराहारीमा भिडियो एक्सरे हुने गरेको निर्देशक प्रा.डा. खत्री बताउँछन् । डाक्टरबाहेक लेख्न जान्नेले युएसजी लेखिदिने अल्ट्रासाउन्ड गर्न नपर्नेले पनि गरिदिने गरेकाले भिड बढेको छ । बिमा सेवा मिसयुज भएकाले यसलाई नियन्त्रणको प्रयास गरिएको पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अस्पतालका निर्देशक प्रा.डा. खत्रीले बताए । ‘अब भिडियो एक्सरे सिफारिस गर्ने डाक्टरको एनएमसी उल्लेख गरेकै हुनुपर्छ । नत्र भिडियो एक्सरे नगर्नू भनेको छु,’ उनले भने । हाल अस्पतालमा भएका ३ वटा अल्ट्रासाउन्ड मेसिनमध्ये १ साधारण २ आधुनिक रहेका छन् ।
समस्या समाधानमा पहल गरिरहेकै छु : प्रा.डा. खत्री
बिमाले व्यवस्थापन गर्न नसकेका कारण पनि अस्पतालमा लामो लाइन हुने गरेको निर्देशक प्रा.डा. खत्रीको स्वीकारोक्ति छ । ‘बिमा आफैं रोगी भयो । बिमा बोर्डले गण्डकी मेडिकल कलेज र मणिपाल अस्पतालबाट दिने गरेको बिमा सेवा बन्द गर्दिन्छु भनेको छ,’ उनले भने ।
स्वास्थ्य बिमा बाहेकको जाँचमा पनि झमेला भने उस्तै नै हो । लामो र पटक–पटक लाइन बस्नुपर्ने समस्या समाधानका लागि मिडाजसँग सम्झौता गर्ने तयारी रहेको उनले बताए । ‘पेपरबेस्ड’का कारण सास्ती भएकाले ‘वेभबेस्ड’ बनाउने तयारी गरिएको उनको भनाइ थियो । मिडाजसँग सम्झौता भएपछि पटक–पटक लाइन बस्नुपर्ने बाध्यता छोट्याउन सकिने प्रा.डा. खत्रीको विश्वास छ ।
आफूले तत्कालै गर्न चाहेर पनि गर्न नसकेको, प्रक्रियागत झमेला बाधक भएको निर्देशक प्रा.डा. खत्रीको गुनासो पोखे । ‘स्वास्थ्य मन्त्रालयले हामीसँग मिल्ने सफ्टवेयर राख भन्यो । हामीले गाइडलाइन माग गरेका थियौं,’ उनले भने, ‘भोलि–भोलि भन्दै गर्दा ढिला भयो । सम्झौता कसरी गर्ने भन्ने क्लियर गरिदिए तत्काल टुंग्याउने थियौं ।’
उनले समस्या समाधानका लागि तत्काल सम्झौता गर्न विकल्प पनि सोचेको सुनाए । ‘पछि स्वास्थ्य मन्त्रालयले दिएका निर्देशन सफ्टवेयरमा राख्ने गरी शर्त राखेर भएपनि सम्झौता गर्ने कि भन्नेतर्फ सोचिरहेको छु,’ उनले थपे । माथिल्लो निकायबाट सहयोग नपाएको गुनासो गर्दै उनले गर्न खोजे पनि गर्न नसकिएको बताए । लाइन बस्नुपर्ने बाध्यता टोकन सिस्टम र फुल कम्प्युटराइज्ड गर्न सके समाधान हुने सोचेको तर तत्काल लाइन समस्या समाधान हुन नसकेको उनको भनाइ थियो । ‘पटक–पटकको लाइनको सास्ती हटाउने प्रयासमै छु । गर्न सकिएको छैन,’ उनले भने ।
गर्भवती तथा स्त्रीरोग जाँचसम्बन्धी सेवा दिन १÷२ वटा अल्ट्रासाउन्ड गाइने विल्डिङमै राखिदिने योजना पनि उनले सुनाए । अस्पताललाई हाल १ करोड बजेट प्राप्त भएकोमा २ वटा भिडियो एक्सरे मेसिन किन्ने योजना रहेको प्रा.डा. खत्रीले बताए । उनका अनुसार यही आर्थिक वर्षभित्र एउटा हाइ इन्ड र १ मिड इन्ड भिडियो एक्सरे मेसिन खरिद गरिसक्ने योजना छ । हाइ इन्ड मेसिन किन्न ५० लाखमाथि र मिडियम इन्ड ३० देखि ५० लाखसम्म पर्ने उनको अनुमान छ ।
