काठमाडौं—सही नेतृत्व भएमा परिवर्तन सम्भव छ भन्ने ज्वलन्त उदाहरण नेपाल विद्युत प्राधिकरण हो । कुलमान घिसिङले प्राधिकरणको व्यवस्थापन सम्हालेपछि १८ घण्टा लोडसेडिङ झेलिरहेको मुलुक एकाएक झिलिमिली बन्यो । ठ्याक्कै यही शैलीमा राजधानीका प्रमुख अस्पतालमध्ये एक सिभिल सर्भिस अस्पतालको कमाण्ड प्रा.डा. विधाननिधी पौडेलको हातमा पुगेपछि एकपछि अर्को सुधारका संकेतहरु देखिन थालेका छन् ।
निरन्तर कर्मचारीको आन्दोलन, शैय्या अभावजस्ता समस्या झेल्दैं आएको सिभिल अस्पताल स्थापनाको १२ वर्षपछि काचुली फेर्दैछ । क्षमतामा ब्यापक वृद्धि गर्ने तयारी अन्तिम चरणमा छ । अहिले १ सय ३२ वेडमा चलिरहेको अस्पताल निकट भविष्यमै ३ सय ५० शैय्यामा स्तरोन्नती गरिदैंछ । अस्पतालको १ सय १५ बेडको सर्जिकल भवनको निर्माण कार्य अन्तिम चरणमा छ भने १६ बेडको अत्याधुनिक मोडुलर आईसीयु बन्दैछ । ५५ बेडको आइसोलेसन सेन्टरको निर्माण कार्य सकिसकेको छ ।
‘निकट भविष्यमै हामी अस्पतालको क्षमता ३ सय ५० बेड पु¥याउँछौं,’ अस्पतालका कार्यकारी निर्देशक डा. पौडेलले भने, ‘अस्पतालको सेवा, भौतिक संरचना र उपकरणमा बढाउन लागिरहेका छौं ।’ आँखाको सेवा सुरु गरिसकेको छ भने सस्तो मुल्यमा चस्मा पसल सञ्चालनमा ल्याएको छ । अत्याधुनिक थ्रीडी टेस्लाको एमआईआई, इन्डोस्कोपीको भित्र्याउने तयारीमा अस्पताल छ भने अत्याधुनिक रेडियो थेरापी मेसिन पनि थपिदैंछ ।
अक्सिजनमा पनि अस्पताल आत्मनिर्भर भएको छ । यसअघि अस्पतालसँग दैनिक ५० सिलिण्डर उत्पादन गर्ने अक्सिजन प्लान्ट सञ्चालनमा थियो । हालैमात्र सुर्य नेपालको झण्डै साढे चार करोड लगानीमा दैनिक ३ सय ५० सिलिण्डर उत्पादन गर्ने अक्सिजन प्लान्ट सञ्चालनमा आएको छ । ‘अब अक्सिजन अभावमा बिरामीले ज्यान गुमाउनु पर्दैछन्,’ कार्यकारी निर्देशक डा. पौडेलले भने, ‘हामीसँग अब ५० सिलिण्डर उत्पादन गर्ने पुरानो र ३५० सिलिण्डर उत्पादन गर्ने नयाँ प्लान्ट छन् । एक बिग्रेमा अर्को प्लान्ट चलाएर आपूर्ति गर्न पनि सहज भएको छ । अक्सिजनमा आत्मनिर्भर भयौं ।’
प्रा. डा. विधाननिधी पौडेल
बिरामीहरुलाई स्वच्छ खानेपानी सुपथ मुल्यमा दिने गरी वाटर एटीएम पनि सिभिलले सञ्चालनमा ल्याएको छ । उक्त एटिएमबाट ५ रुपैयाँमा एक लिटर शुद्ध पिउने पानी पाइन्छ । क्यान्टिन, गार्डेनिङ र सरसफाइमा अस्पताल व्यवस्थापनले व्यापक सुधार गरेको छ । ‘१२ वर्षसम्म १ सय ३२ बेडमा मात्रै यो अस्पताल खुम्चिएर बसिरहेको थियो,’ डा. पौडेल आत्मविश्वासी देखिए, ‘यो अस्पतालको मुहार फेर्ने हिसाबले काम गर्दैछौं ।’ सामान्यका प्रशासनका कर्मचारी नै आएर काम गर्न थालेपछि अस्पतालको खरिद र प्रशासनिक कामहरु पनि चुस्तदुरुस्त भएको उनले बताए ।
करारका स्टाफ नर्सकै तलब ४५ हजार
सिभिल अस्पताललाई सरकारले पुँजीगत खर्च उपलब्ध गराउँछ । जुन उपकरण र भौतिक संरचनाका लागि खर्च हुन्छ । त्यसबाहेक चिकित्सक, नर्स र कर्मचारीको तबलदेखि आवश्यक रिएजेन्टसम्ममा हुने खर्च अस्पतालले आफ्नै आम्दानीबाट ब्यवहोर्नुपर्छ ।
झण्डै ५ सय हाराहारीमा कर्मचारी रहेको सिभिलमा तीन किसिमका कर्मचारी छन् । ४० जना स्थायी छन् भने ४ सय ५० जना जति कर्मचारी करार र ज्यालादारीका छन् । त्यसकारण सेवासुविधा दिएर बिरामी बढाउने चुनौती पनि अस्पताललाई छ ।
सिभिलमा चिकित्सकहरुको सेवासुविधामा खासै समस्या नरहेको निर्देशक डा. पौडेल बताउँछन् । ‘म आउनुअघि स्टाफ नर्स र अन्य कर्मचारीहरुको तलबमा समस्या थियो,’ उनी भन्छन्, ‘तर, अहिले त्यो समस्या हल भएको छ ।’
अस्पतालको सर्जरी पोष्ट अपकी निमित्त वार्ड इन्चार्ज निर्मला खतिवडा पहिलाको तुलनामा सेवा सुविधामा भएको वृद्धिले आफूहरुको मनोबल उच्च भएको बताउँछन् । ‘पहिला बेसिक स्यालरी नै २२—२३ हजार थियो । अहिले स्टाफ नर्सको सरकारी तलब स्केल नै लागु भएको छ, त्यसमा थप ५० प्रतिशत प्रोत्साहन भत्ता छ,’ उनले भनिन्, ‘स्थायी र करारका स्टाफ नर्सको तलब अहिले बेसिक ३० हजार, १५ हजार प्रोत्साहन भत्ता र २ हजार महंगी भत्ता गरी ४७ हजार पाइरहेका छौं । यसले हाम्रो काम गर्ने मनोबल उच्च भएको छ ।’ अस्पतालका अन्य कर्मचारीको सेवा सुविधामा पनि वृद्धि भएको छ ।
पछिल्लो समय अस्पताल व्यवस्थापनले सिभिल अस्पतालमै लामो समय काम गरेको नर्सिङ स्टाफलाई निमित्त मेट्रोनका रुपमा नियुक्त गरेकाले पनि आफूहरुलाई काम गर्न सहज वातावरण सिर्जना भएको अनुभव खतिवडाले सुनाइन् । ‘अहिले काम गर्ने वातावरण एकदमै राम्रो भएको छ । यहीको सिनियरलाई मेट्रोन नियुक्त गरेकाले समस्या राख्न पनि सहज छ । यसअघि बाहिरबाट सेसनमा ल्याएर रिटायर्डहरुलाई हाम्रो मेट्रोनको भूमिकामा राखिन्थ्यो, अहिले एमएन गरिसकेका निमित्त मेट्रोन यहीको भएकाले सहज छ ।’
उनकाअनुसार धेरै समस्या हल भएपनि बढुवाको समस्या भने अहिलेसम्म किनारा लागिसकेको छैन् । ‘धेरै कुराहरु हल भएका छन् । सरहरुले यो पनि हल गर्छौ भन्नुभएको छ, यो पनि विस्तारै सेटल होला,’ उनी आशावादी देखिइन् । चिकित्सकबाहेक नर्स र अन्य कर्मचारीहरुको पारिश्रमिकबाहेक नामपदमा रहेको समस्या पनि हल भएको छ । चिकित्सकहरुले ७५ प्रतिशत अतिरिक्त भत्ता पाउँछन् ।
अझै लामो समयदेखि करारमा रहेका कर्मचारीको समस्या पूर्ण रुपमा समाधान हुन सकेको छैन । अस्पतालले ती कर्मचारीहरुका समस्या समाधान गर्नका लागि करार कार्यविधी बनाएर ल्याएको थियो । तर, उक्त कार्यविधीमा अझै कर्मचारीहरुले चित्त बुझाएका छैनन् । १२ वर्षदेखि काम गरिरहेका कर्मचारीहरुले सिमित प्रतिस्पर्धाबाट ५ वर्षपछि स्थायी हुन पाउनुपर्ने माग राखेका छन् । अहिले ती कर्मचारीहरुले अदालतमा मुद्धासमेत हालेका छन् । सम्भवतः अदालतले दिने फैसलाले सिभिलका कर्मचारीहरुमा रहेको समस्या पनि किनारा लाग्नेछ ।
सिभिल अस्पतालको एकेडेमिक फड्कोः सुपर स्पेस्यालिटी र एकेडेमिक सेन्टरसम्म
प्रा. डा. दिनेश लम्साल
सिभिल सर्भिस अस्पतालको गठन आदेशमा एकेडेमिक संस्थाका रुपमा विकास गर्ने प्रावधान छ । प्रा.डा. दिनेशकुमार लम्साल सन् २०२१ मा सिभिल सर्विस अस्पताललाई एकेडेमिक संस्थाका रुपमा विकास गर्न गठन भएको एकेडेमिक काउन्सिलका निर्देशक हुन् । शैक्षिक गतिविधीहरु अगाडि बढाउनका लागि सिभिल अस्पतालले न्याम्ससँग वि.सं. २०७१ सालमा सम्झौता गरेर शैक्षिक गतिविधीहरु अगाडि बढाइरहेको उनी बताउँछन् ।
जसअन्तर्गत मेडिसिन, सर्जरी, अर्थोपेडिक्स, इमर्जेन्सी, फ्यामिली मेडिसिन, गाइनोकोलोजी, एनेस्थेसियोलोजी, अंकोलोजी र हेमाटोलोजीका एमडी/एमएसका रिजेडेन्टहरुलाई पढाइरहेको छ । यस्तै, मेडिसिन, हेमाटोलोजी, अर्थोपेडिक्स, इमर्जेन्सी, फ्यामिली मेडिसिन र गाइनोकोलोजीमा पाकिस्तानको एफसीपीएसको पोष्ट ग्राजुयसन कोर्स चलाइरहेको छ । यस्तै, सिभिलको वि.सं. २०७४ मा इन्टरनेशनल गाइनोकोलोजिक सोसाइटीसँग पनि ग्लोबल करिकुलम एण्ड मेन्टरसीप प्रोग्रामअन्तर्गत अंकलोलोजी फेलोसीपका लागि सम्झौता भएको छ भने वि.सं. २०७८ मा न्याम्ससँग डिएमको हेमाटोलोजी र अर्थोप्लास्टी फेलोसीपका लागि सम्झौता भइसकेको छ ।
‘४०—५० जना न्याम्सका रेजिडेन्टहरु यहाँबाट ट्रेनिङ लिएर पासआउट भइसकेका छन्,’ डा. लम्साल भन्छन्, ‘अन्य एकेडेमिक कुरामा पनि न्याम्ससँग सम्झौता हुँदैछ । विदेशका केही संस्थाहरुसँग पनि हामी सम्झौता गर्दैछौं । एक किसिमले हाम्रो अस्पताल पूर्णतयाः एकेडेमिक वातावरणमा छ । यहाँकै वस्तुगत तथा फ्याल्टीका हिसाबले सक्षम भएकाले हामीले यसलाई अहिले न्याम्सको एक्सटेन्डेट प्रोग्राममा चलाएर पछि सेल्फ सस्टेन मोडालिटीमा जाने हाम्रो लक्ष्य हो । बजेट बनेर बोर्डबाट पनि पास भइसकेको छ ।’ उनकाअनुसार अस्पतालको र देशको आवश्यकता हेरेर बीएस्सी, बीएन नर्सिङका कार्यक्रमहरु, प्याथालोजीमा बिएमएलटी चलाउने र रेडियोलोजीमा टेक्नीसीयनहरु उत्पादन गर्ने हिसाबले अहिले कामहरु भइरहेका छन् । एकेडेमिक कार्यक्रमका लागि कार्यकारी निर्देशक डा. पौडेल, प्रा.डा. दामोदर गजुरेल, प्रा.डा. विशेष पौडेल, एशोसिएट प्रोफेसरद्वय डा. कमल लम्साल र डा. विकलचन्द्र शाक्यलगायत सक्रिय छन् ।
यसबाहेक सिभिलले विभिन्न अनुसन्धान तथा अनुसन्धानमूलक प्रकाशनहरु समेत गर्दै आएको छ । डा. लम्सालकै नेतृत्वमा अनुसन्धान सम्बन्धी काम गर्ने इन्स्टिच्युसन रिसर्च रिभ्यु बोर्ड पनि सन् २०१८ देखि नै सक्रिय छ । जसले अनुसन्धान सम्बन्धी कामहरु सम्पादन गर्दै आएको छ । ‘अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धानहरु पनि यहाँ भइरहेका छन् । अब छिट्टै युनिट गठन गरेर पब्लिकेसन्स पनि गर्ने तयारीमा छौं,’ डा. लम्साल भन्छन्, ‘हामीले यहाँ फ्याकल्टी विकास गर्न सक्यौं भने पछि त्यही फ्याकल्टीले काम गर्छ । रेजिडेन्टले उपचार गर्दाखेरि त्यसको क्वालिटीमा पनि फरक पर्छ । ह्युमन रिसोर्स पनि विकास हुन्छ । सरकारलाई पनि इन्भेन्ट गर्नै नपर्ने हुन्छ ।’
मेडिकल फिल्ड प्रत्येक दिन अपडेट हुनुपर्ने फिल्ड भएकाले मोटिभेसन, स्थायीत्वजस्ता कुराहरुमा ध्यान दिनुपर्ने उनको मत छ । स्थायीत्व नभएमा पनि एकेडेमिक कार्यक्रमहरु चलाउन गाह्रो पर्ने डा. लम्साल बताउँछन् । ‘यो कुरालाई बोर्ड, मन्त्रालय र सरकारले गम्भीर रुपमा लिनुपर्छ,’ उनले भने, ‘कुनै संस्था बलियो बनाउन र त्यहाँ कार्यक्रम चलाउन त्यो संस्थाका कर्मचारीहरुमा स्थायीत्व हुनुपर्छ । एउटा स्कीलफूल म्यानपावर छोडेर गयो भने त्यसले संस्थालाई हानी हुन्छ ।’
बिरामी चाप पनि उल्लेख्य रहेको अस्पतालमा एकेडेमिक कार्यक्रम सञ्चालनमा आएमा आर्थिक रुपमा पनि सबल हुनेछ । ‘अहिलेकै अवस्थामा हामीलाई सस्टेन हुन गाह्रो हुन्छ, जब रेजिडेन्टहरु आउँछन् सेवाको गुणस्तर बढ्छ,’ निर्देशक डा. पौडेल सुनाए, ‘त्यसले अस्पताललाई सस्टेन पनि गर्छ ।’ अस्पतालमा अहिले दैनिक औसत ८ सय बिरामीको उपचार हुँदैं आएको छ । तर, अहिले ओपीडी पनि अपुग भइरहेको छ । त्यसका लागि अस्पताल व्यवस्थापनले ओपीडी संख्या बढाउँदैंछ भने अहिले प्रशासनिक भवन रहेको ठाउँमा माष्टरप्लान बनाएर अन्डरग्राउण्ड पार्किङसहितको १ हजार बेड क्षमताको सुपर स्पेस्सीयालिटी मल्टी स्टोर भवन बनाउने तयारी भइरहेको छ ।
कोभिडमा अब्बल व्यवस्थापन
झण्डै ९ महिनाअघि डा. विधाननिधी पौडेल सिभिल सर्विस अस्पतालको निर्देशकमा नियुक्त भएका हुन् । उनी अस्पतालको निर्देशक भएको एक महिना नपुग्दै कोभिड–१९ को दोस्रो लहर सुरु भयो । कोभिड–१९ को पहिलो लहरमा सामान्य कोभिड—१९ का बिरामीको उपचार भएपनि आईसीयु, एचडियुको व्यवस्थापन भएको थिएन् । गम्भीर बिरामीलाई अन्त रिफर गरिन्थ्यो ।
तर, दोस्रो लहरमा सिभिललाई कोभिडको डेडिकेटेड अस्पताल बनाउनका लागि अस्पतालका चिकित्सक, कर्मचारी सबैले तयारी गरे, त्यसको नेतृत्व डा. पौडेलले लिए । सुरुमा गाइने र अर्थो वार्डलाई कोभिड–१९ वार्डमा रुपान्तरण गरियो । सुरुमा ५० बेडमात्रै कोभिडलाई छुट्याइयो । अरु बिरामीहरुमा पनि कोभिड पोजेटिभ देखिन थाल्यो । ‘त्यसपछि अस्पताललाई कोभिड–१९ अस्पताल बनाउनुपर्छ भनेर लाग्यौं,’ उनी भन्छन्, ‘तदारुकताका साथ १०—१५ दिनकै बीचमा ६ भेन्टिलेटरसहित १५ बेडको आईसीयु थप्यौं, ५० बेडको एचडियु बनायौं ।’
जनरल वार्डहरु सामान्य बिरामीलाई राख्ने गरी तयार गरियो । १ सय ५० जनासम्म कोभिडका बिरामीलाई उपचार गर्ने क्षमतामा सिभिल अस्पतालले आफूलाई उभ्यायो तर अक्सिजनको चरम अभावकाबीच १ सय जना बिरामीलाई भर्ना गरेर उपचार ग¥यो । ‘७०—८० जनाको औसतमा हामीले कोभिडका बिरामीको उपचार ग¥यौं,’ उनले भने, ‘अहिले पनि ४ जना आईसीयु र अन्य ६ जना गरी १० जनाको उपचार भइरहेको छ ।’ कोभिड–१९ ले सबै स्वास्थ्य संरचना ठप्प हुँदा पनि सिभिलले अन्य रोगका बिरामीको उपचारलाई मात्रै निरन्तरता दिएन्, शल्यक्रियाहरु पनि जारी राख्यो ।
सम्भावित थर्ड बेवका लागि पनि सिभिलले ४ वेड पेडियाट्रिक आईसीयु/एनआईसीयु तयार पार्दैछ । ओमिक्रोनका सम्भावित परिदृश्य पनि सिभिल नेतृत्वले वाच गरिरहेको छ । ‘हामीलाई संघीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन, स्वास्थ्य मन्त्रालय र सीसीएमसीले पनि राम्रो समन्वय ग¥यो,’ डा. पौडेल सुनिए । आन्दोलनकाबीच पनि अस्पतालका चिकित्सक र कर्मचारीहरुले कोभिड महामारीमा सेवा खटिए । ५० अक्सिजन सिलिण्डर उत्पादन हुने सिभिलको प्लान्ट तर दैनिक २ सय बढी सिलिण्डर आवश्यकता प¥यो । साढे ३ करोडको बढीको विभिन्न स्वास्थ्य संस्थाबाट पीपीई, अक्सिजन कन्सटेटर, सहयोगी हातहरु आए । जसले सिभिल अस्पताललाई कोभिड–१९ को दोस्रो लहरमा बिरामी व्यवस्थापन गर्न सजिलो भयो ।
