अंग प्रत्यारोपणको सीमा पहिलेको भन्दा निकै बढेको छ। आनुवंशिक रूपमा परिवर्तन गरिएको सुँगुरबाट लिइएको पहिलो अंगहरू मानवमा राखिएको छ। र, पहिलो सुँगुरको मुटु प्राप्त गर्ने व्यक्ति दुई महिनासम्म बाँच्न सफल भए।
त्यसोभए हामी विश्वव्यापी अंगहरूको अभाव समाधान गर्न असीमित आपूर्तिको लागि सुँगुरहरू प्रयोग गर्ने विषयमा कत्तिको नजिक छौं?
शल्यचिकित्सकहरूले हालै सुँगुरको मृगौलालाई मानव शरीरमा प्रत्यारोपण गरेका छन्। अहिले सुँगुरको अंगमा मानव रगत बगिरहेको छ। प्रत्यारोपण शल्यचिकित्सक डा जेमे लक भन्छन्, ‘तपाईंले पिन ड्रप सुन्नु भएको थियो।’सफलता वा असफलता पलहरुमा निर्धारण हुनेछ र त्यहाँ सबैको दिमागमा अब एउटै प्रश्न छ: ‘गुलाबी कि कालो?’
यदि शरीरले अपचारित अंगमा भयानक आक्रमण गर्छ भने सुँगुरको तन्तुको प्रत्येक कोषिकामा भएका प्वालहरू च्यातिन्छन् र अंगभित्रबाट बाहिर जम्मा हुनेछ। यो केही मिनेटभित्रमा थोपा हुन्छ। त्यसपछि नीलो हुँदै पूर्ण रूपमा कालो हुनेछ।
‘यो सुन्दर र गुलाबी हुँदा राहतको भावना, आनन्द र आशाको भावनाले कोठा भरियो। हामी पनि उच्च-फाइभ हुन सक्छौं, ‘अमेरिकाको बर्मिंघमको अलाबामा विश्वविद्यालयका डा. लोकेले भने।
यो शल्यक्रिया चिकित्सा सफलताहरूको श्रृंखला मध्ये एक मात्र थियो जसले जिनोट्रान्सप्लान्टको क्षेत्रमा चासो नवीनतम गरेको छ। मानव शरीरमा जनावरका अंगहरू प्रयोग गर्नु एक पुरानो विचार हो, र ‘जीवनका लागि उत्साह’ चिम्पान्जी अण्डकोष प्रत्यारोपणदेखि लिएर हाम्रा प्राइमेट आफन्तहरूबाट लिइएको मृगौला र मुटुहरू प्रतिस्थापन गर्ने कुरा हो।
बर्मिंघमको अलाबामा विश्वविद्यालयमा सर्जिकल टोली।
पछिल्लो प्रत्यारोपण : चाँडै मृत्युमा समाप्त भयो। समस्या के हो भने, हाम्रो प्रतिरक्षा प्रणालीले प्रत्यारोपण गरिएको अंगलाई संक्रमण र आक्रमण जस्तै व्यवहार गर्छ। यी दिनहरूमा ध्यान सुँगुरहरू केन्द्रित छ, किनकि तिनीहरूका अंगहरू लगभग सही आकारका छन् र हामीसँग तिनीहरूको खेती गर्ने शताब्दीयौंको अनुभव छ।
तर, हाइपरएक्यूट अस्वीकृतिको चुनौती – अंगहरूलाई गुलाबी राख्नु, कालो होइन – उस्तै छ। तपाईं फार्ममा सुँगुरलाई चराउने मात्र गर्नुहुन्छ ? सुँगुर छान्नुहोस् र यसको अंगहरू प्रत्यारोपण गर्नुहोस्। यसले सुँगुरको डीएनए परिवर्तन गर्न आनुवंशिक परिवर्तनमा ठूलो प्रगति गरेको छ। त्यसैले तिनीहरूका अंगहरू हाम्रो प्रतिरक्षा प्रणालीसँग बढी मिल्दो छन्।
भर्खरै गरिएको मिर्गौला र मुटु प्रत्यारोपणले विशेष रूपमा डिजाइन गरिएको ‘१०-जीन सुँगुर’ बाट अंगहरू लिएको छ।
कुनै पनि दान गरिएका अंगहरूले मानव वृद्धि हार्मोनलाई प्रतिक्रिया दिन र नियन्त्रण बाहिर बढ्नबाट रोक्नको लागि यसमा एउटा आनुवंशिक ट्विस्ट छ।
अर्को मुख्य परिवर्तनले अल्फा-गल भनिने चिनी अणुलाई हटाउँछ, जुन सुँगुरको कोषहरूको सतहमा टाँसिन्छ र तन्तुलाई पूर्णतया एलियनको रूपमा चिन्ह लगाउने विशाल फ्ल्यासिङ नियोन चिन्हको रूपमा कार्य गर्दछ।
हाम्रो प्रतिरक्षा प्रणालीको एउटा पखेटालाई पूरक प्रणाली भनिन्छ, अल्फा-गलको खोजीमा लगातार शरीरमा अवलोकन गरिरहेको हुन्छ। त्यसैले प्रत्यारोपण गरेपछि अंगहरू अस्वीकार हुन् र नास हुन सक्छ ।
सुँगुर कोशिकाहरूमा छालाको जालको रूपमा काम गर्दै तिनीहरूलाई प्रतिरक्षा प्रणालीबाट लुकाउन मद्दत गर्न दुई अन्य “नीयन चिन्हहरू” आनुवंशिक रूपमा हटाइयो र छ वटा मानवहरू थपियो। परिणामस्वरूप १०-जीन सुँगुरहरू त्यसपछि बाँझ अवस्थामा हुर्काइन्छ ताकि तिनीहरू प्रत्यारोपणको लागि उपयुक्त हुन्छन्।
मृगौला र मुटु
सेप्टेम्बर २०२१ मा जिम पार्सन्सको मस्तिष्क-मृत शरीरमा सुँगुरको मृगौलाको जोडी प्रत्यारोपण गरिएको थियो।
उनी मरेपछि अंग दाता बन्न चाहन्थे र उनको मृगौला दान गर्दा परिवारको अनुमतिमा सुँगुरको मृगौला उनको ठाउँमा राखियो।
डा. लोकेले एउटा मिर्गौलाले पिसाब बनाउन थालेको क्षणलाई ;उल्लेखनीय” भनी वर्णन गर्छन् र जिने प्रत्यारोपण ले “वास्तवमा मानिसहरूको जीवन परिवर्तन गर्न सक्छ, र अस्पष्ट भएर तिनीहरूको जीवन बचाउन सक्छ” भन्ने महसुस गर्छन्। उनी यस वर्षको अन्त्यमा क्लिनिकल परीक्षणहरू सुरु गर्ने अपेक्षा गरिरहेकी छिन्। त्यो शल्यक्रिया तीन दिन लामोथियो, तर यस बीचमा युनिभर्सिटी अफ मेरील्याण्ड मेडिकल सेन्टरका सर्जनहरू एक कदम अगाडी जान लागेका थिए।
५७ वर्षीय डेभिड बेनेटलाई गम्भीर हृदयघात भएको थियो। उनलाई मानव हृदय प्रत्यारोपणको लागि उपयुक्त ठानिएको थिएन । उनको मुटु र फोक्सोलाई सपोर्ट गर्न एसीएमओ मेसिनद्वारा जीवित राखिएको थियो।
बेनेटले सुँगुरको मुटु हुनुलाई ‘अँध्यारोमा प्रहार’ भनेर वर्णन गरे।
१०-जीन सुँगुरलाई अस्पताल लगियो र ७ जनवरीमा, यसको मुटु डेभिड बेनेटको छातीभित्र राखियो। शल्यक्रिया कठिन थियो किनभने बेनेटको बिरामी मुटु सुन्निएको थियो । त्यसैले रक्त नलीहरूलाई सानो सुँगुरको मुटुमा जोड्नु चुनौतीपूर्ण थियो।
फेरि हृदय द्रुत रूपमा अस्वीकार हुन्छ कि भनेर हेर्नको लागि गम्भीर क्षण थियो । तर यो मुटु धड्किरहेको थियो र गुलाबी रह्यो। अस्पतालका कार्डियक जेनोट्रान्सप्लान्टेसनका निर्देशक डा मुहम्मद मोहिउद्दीनले भने, ‘मेरो जीवनकालमा यस्तो देख्ने आशा गरेको थिइन। जब मैले शल्यक्रियाको एक महिनाको वार्षिकोत्सवमा उनीसँग कुरा गर्दा अंग अस्वीकार भएको कुनै लक्षण नदेखिएको बताए । तर, बेनेट अझै कमजोर थिए।’
तर, प्रत्यारोपण गरेको दुई महिनापछि बेनेटको मृत्यु भयो। कारण, र त्यसैले जिनोप्रत्यारोपणको लागी प्रभाव, अझै अनिश्चित छ। बेनेट शल्यक्रिया अघि धेरै कमजोर थिए ।
अंग अस्वीकारको कुनै लक्षण रिपोर्ट गरिएको थिएन । तर, यदि हृदयको विस्तृत विश्लेषणले प्रतिरक्षा प्रणालीमा आक्रमण गर्ने संकेतहरू देखाउँछ भने १०-जीन सुँगुरले आफ्नो अंगहरूलाई मानव शरीरको लागि उपयुक्त बनाउन थप परिमार्जनहरू आवश्यक पर्दछ।
युनिभर्सिटी अफ नटिङ्घमका स्टेम सेल जीवविज्ञानका प्रोफेसर क्रिस डेनिङले हाइपरएक्युट रिजेक्शनलाई जित्नु भनेको मुटु प्रत्यारोपणलाई ‘सफलता’ मानिने बताए। उनले भने, ‘ यदि यो केस कमजोर थियो भने जिनोप्रत्यारोपण भविष्यमा सफल हुन सक्छ। तर, यदि यो शरीर रचनामा आयो भने योसंभावित रूपमा ”शो-स्टपर” हुन सक्छ।’
युकेका प्रख्यात प्रत्यारोपण सर्जनहरू मध्ये एक प्रोफेसर जोन वालवर्कका अनुसार ठूलो संख्यामा जीवन बचाउन सुँगुरको मुटु मानव मुटु जत्तिकै राम्रो हुनु आवश्यक छैन। प्रत्यारोपणको पर्खाइमा धेरैको मृत्यु हुन्छ ।
विश्वको पहिलो मुटु-फोक्सो-कलेजो प्रत्यारोपण गर्ने र जेनोट्रान्सप्लान्टको प्रारम्भिक अग्रगामी प्रोफेसर वालवर्क भन्छन्, ‘१०० मानिसहरूलाई मानव मुटुको साथ ८५ % मौका दिनुभन्दा सुँगुरको मुटु भएको हजार जनालाई ७० प्रतिशत बाँच्ने मौका दिनु राम्रो हुन्छ। ।
जेनोट्रान्सप्लान्ट सधैं प्रत्यारोपण चिकित्सामा अर्को ठूलो कुरा जस्तै महसुस भएको छ। त्यहाँ कुनै शङ्का छैन ल्यान्डमार्क अपरेसनहरूको एक श्रृंखला प्रदर्शन गरिएको छ, तर केवल थप अनुसन्धानले यस क्षेत्र – र यसको भव्य सपनाहरू – कहिले पुरानो हुने कुरा हामीलाई बताउनेछ ।
डा लकले थपे , ‘हाम्रो लक्ष्य भनेको १०-जीन सम्पादित सुँगुरले मृगौला फेल भएका बिरामी, कलेजो फेल भएका बिरामी, हृदयघात भएका बिरामी र अन्तिम चरणको फोक्सोको रोग भएका बिरामीलाई बचाउन सक्षम हुनु हो।’
‘यो एक उल्लेखनीय उपलब्धि हुनेछ र मेरो जीवनकालमा त्यहाँ हुने कुरा म साँच्चै विश्वास गर्छु ।’
-बीबीसीबाट भावानुवाद
